وقایع ماه شعبان المعظّم
منع اعطای القاب و مناصب و نشان و حمایل و امتیازات نظامی مگر به تحقیق لیاقت كامل و تصدیق شخص نواب اشرف والا امیركبیر وزیر جنگ و جناب وزیر لشكر و بیست نفر از امرای عسكریه كه همه باید تصدیق‌نامه را مهر و امضا نمایند چنانكه در نمره سابق این روزنامه برای دادن القاب غیرنظامی قانونی موافق حكم اعلیحضرت شاهنشاهی خلد اللّه ملكه نوشته شد حال هم در دادن مناصب و القاب نظامی و نشان و حمایل در اداره عسكریه قانون مختصری نوشته می‌شود كه من بعد هرلقب و درجات منصب و نشان و سایر امتیازات كه به صاحبمنصبان بزرگ و كوچك الی تابین در قشون باید التفات شود در مجلس نظامی كه مركّب از بیست نفر از امرای عسكریه و جناب وزیر لشكر و چند نفر از لشكرنویسان معتبر باشد مطرح گفتگو باید بشود و قابلیت و استعداد و خدمت آن شخص كه باید دارای یكی از امتیازات بشود سنجیده خواهد شد و به لیاقت آن شخص درجه امتیاز را متّفقا به عرض برسانند و همه اعضای مجلس مهر كرده به توسط نواب اشرف والا نایب السّلطنه امیركبیر وزیر جنگ ادام اللّه اقباله العالی به عرض خواهند رسانید و بعد از دیدن تصدیق اهل مجلس حكم آن امتیاز به صحّه خواهد رسید. فوت آقا میر محمّد حسین در اصفهان كه از اجلّه علماء و آقایان محترم سلسله امام‌جمعه و خود نیز چندی به منصب امام‌جمعگی منصوب بودند. جناب آقا سید آقای پیشنماز ارومیّه به توسط جناب جلالتمآب امیر نظام علاء الدّوله به شیخ الاسلامی ارومیّه منصوب شد. مدرسه موسوم به مدرسه همایونی كه در اصفهان به امر نواب اشرف والا ظلّ السّلطان به مصارف گزاف بنا شده در این اوقات به اتمام رسیده و دایر شد.
وقایع ماه رمضان المبارك
اتمام عمارت اندرونی سلطنتی شهرستانك با كمال شكوه و خوبی و اعطای یكثوب سرداری ترمه كشمیری از ملابس خاصّه به جناب معتمد الملك وزیر
ص: 1190
مخصوص و وزیر بنّائی و برقراری یكصد تومان اضافه مواجب در حق حاجی ابو الحسن رئیس معماران. قتل حمزه آقای بلباس منكور و سوار آقا و خضر آقا و علی آقا كه از معتبرین اقوام حمزه آقا و همه سرخیل اشرار اكراد و خائنان دولت بودند در ساوجبلاغ به حسن تدبیر و اهتمام جناب حسنعلی خان وزیر فواید. میرزا اسمعیل ولد جناب امین السّلطان كه از جانب معزی الیه ریاست خزانه عامره دارد به منصب پیشخدمتی حضور مبارك و یكثوب سرداری خلعت همایون سرافراز شد. بروز و شدّت ناخوشی قی و اسهال در حدود كرمان و تخفیف یافتن.
وقایع ماه شوال المكرّم
نواب عبد اللّه میرزا كه از جانب نواب اشرف والا ظلّ السلطان ادام اللّه اقباله العالی به حكومت كرمانشاهان منصوب و حسن خدمت معزی الیه به تصدیق شاهنشاهزاده معظّم له منصوص شد امیرزاده معزی الیه را به لقب حشمة الدوله ملقّب و سرافراز داشتند. نواب ابو الفتح میرزا حكمران ایالت كردستان ولد نواب والا حاجی حسام السلطنه به لقب مؤید الدوله ملقّب و مباهی آمد. نواب انوشیروان میرزا بیگلربیگی شهر تبریز ملقّب و ممتاز به لقب ضیاء الدّوله شد. فوج مخبران و فوج پنجم شقاقی علاوه بر فوج بهادران و فوج ششم اقبال قراول مخصوص سپرده به محمد باقر خان شجاع السّلطنه سرتیپ اوّل و خلعت همایونی نیز در حق معزی الیه اعطا گردید.
وقایع ماه ذی القعده الحرام
اشارة
تأیید و تأكید ملوكانه در احد «1» و استیفا و ادای حقوق و مواجب اهل نظام و قشون ظفرنمون به موجب دستخط مبارك خطاب به نواب اشرف والا امیركبیر نایب السّلطنه وزیر جنگ ادام اللّه اقباله العالی شرف صدور یافت.
______________________________
(1). كذا در متن. قطعا در اصل «آحاد» بوده است.
ص: 1191
سواد دستخط مبارك
نایب السلطنه- اعظم و اهمّ شغل شما در امور قشون اینست كه مواجب و جیره تمام نفرات عسكریّه را از صاحبمنصبان كلّ و جزو، الی آحاد و افراد سرباز و تابین، همه‌ساله به وقت و موقع برسانید كه به هیچوجه تأخیر در این عمل عمده رو ندهد و اگر در این باب قصوری بكنید یقینا مسئول خواهید بود و اگر احیانا از سنوات گذشته حقوق نوكر چیزی باقیمانده باشد رسیدگی كامل نموده آن حقوق را تمام و كمال برسانید. شوال 98.
استحكام و استقرار وزارت وظایف به جناب امین الملك به موجب دستخط همایون.
سواد دستخط مبارك
جناب آقا- چون وزارت وظایف ارثا و استحقاقا به امین الملك می‌رسد لهذا باز هم مجدّدا می‌نویسیم كه این شغل را با لوازم آن به امین الملك واگذار كرده دیگران مداخله نكنند و نظم این كار را از او باید خواست.
فوت مصطفی قلیخان قراگوزلو ملقّب به اعتماد السّلطنه امیر تومان كه از چاكران قابل قدیمی و مصدر خدمات عمده شده و در پایان عمر به حكومت ارومی منصوب بود و به مرض حصبه «1» در آنجا درگذشت. افتتاح روشنی چراغ گاز در شهر دار الخلافه طهران كه مدّتی بود به عملیّات آن مشغول بودند و در عصر پنجشنبه یازدهم جشن افتتاح و اشتعال گاز در ارك مبارك واقع شد. جناب صنیع الدّوله به یكثوب سرداری ترمه كشمیری از ملابس خاصّه مخلّع گردید. نصر اللّه خان نصر الملك سرتیپ اول به اعطای نشان و حمایل امیر تومانی سربلند آمد.
حسام الملك نیز به نشان و حمایل امیر تومانی مفتخر گردید. میرزا احمد خان پیشخدمت مخصوص پسر جناب جلالتمآب امیر نظام علاء الدوله چون در گرفتن و نگاهداری سواره غلامان منصور منتهای حسن خدمت به جای آورده بود در موقع سان
______________________________
(1). در متن حسبه.
ص: 1192
دادن غلامان مزبور به نشان و حمایل سرتیپی اوّل نایل گردید.
وقایع ماه ذیحجّة الحرام
ترتیب و تقسیم ایام هفته برای رسیدگی ذات همایون ملوكانه به مشاغل و مهام ادارات دولتی از قرار ترتیب ذیل: (روز شنبه دیوان مظالم عدلیه)، (یكشنبه وزارت جنگ و سایر ادارات حضرت والا نایب السلطنه امیركبیر وزیر جنگ)، (دوشنبه تعطیل است)، (سه‌شنبه وزارت داخله و ادارات جناب اجل آقا و محاسبات دفتری و فرامین و بروات و اسناد خرج و مطالب جناب امین السّلطان و امین السلطنه و معتمد الحرم و عرایض جناب صنیع الدوله)، (چهارشنبه مطالب وزارت خارجه و وزارت علوم از بابت تلگراف و مدرسه و مریضخانه و معادن و غیره و مطالب جناب امین الملك از بابت وظایف و پستخانه و مطالب جناب معتمد الملك از بابت وزارت بنّائی و جناب امین خلوت از بابت عمله خلوت و تفنگداران خاصّه و مطالب معیّر الممالك)، (پنجشنبه مخصوص احضار وزرا و شاهزادگان و رجال دولت و فرمایشات شفاهی)، (جمعه تعطیل است). یك قبضه شمشیر مرصّع مكلّل به جواهر گرانبها از شمشیرهای خاصّه سلطنتی به جهت نواب اشرف والا ظلّ السّلطان حكمران اصفهان و فارس و یزد و عربستان و لرستان و كرمانشهان و كردستان و عراق و غیرها ادام اللّه اقباله العالی اعطا و به توسّط جعفر قلی خان پیشخدمت حضور، ارسال اصفهان شد. یكثوب سرداری ترمه نظامی كه علامت نشان مرصّع در سردوشهای آن داشت و از خلاع خاصّه ملوكانه بود به افتخار جناب جلالتمآب امیر نظام علاء الدّوله مرحمت و ایصال آذربایجان فرمودند.
حاجی میرزا حسینخان مشیر الدوله سپهسالار اعظم والی مملكت خراسان روز بیست و یكم این ماه در مشهد مقدّس به مرض درد پا و سوء مزاج در سنّ پنجاه و هفت سالگی دعوت حق را لبّیك اجابت گفت.
وقایع ماه محرّم الحراسم سنه 1299
اشارة
نواب والا شاهزاده ركن الدوله كه مسبوق به ولایت مملكت خراسان و سیستان بودند و رعایای آن مملكت هم كمال رضایت را از سلوك ایشان داشتند
ص: 1193
بعد از فوت سپهسالار اعظم دوباره به حكومت خراسان و سیستان به علاوه اختیار امر تولیت منصوب و مأمور و به خلعت تن‌پوش مبارك مخلّع شدند و دستخط مبارك شرف صدور یافت.
سواد دستخط جهانمطاع مبارك
چون از طرز رفتار و سلوك و رعیت‌داری و نظم سرحدیّه كه ركن الدوله در حكومت سابق خود در خراسان و سیستان معمول داشته بود كمال رضامندی را داشتیم مجدّدا او را كما فی السابق مأمور به حكومت خراسان و سیستان و غیره فرمودیم كه با نهایت امیدواری از الطاف ما مشغول نظم مهام آن مملكت باشند و بطوریكه فرمایش شده است نظم و رعیّت‌داری خود را از سابق هم بهتر به جلوه ظهور برساند.
حاشیه دستخط مبارك را نیز به مضمون مسطور در ذیل موشح فرمودند:
اختیار تولیت حضرت امام ثامن علیه السّلام را هم به ركن الدوله مرحمت فرمودیم كه هرطور صلاح بداند معمول دارد. نظر به انتظام اصطبل خاصّه مهدیقلی خان امیر آخور را به اعطای یكثوب سرداری ترمه از ملابس خاصّه سلطنتی مفتخر فرمودند. عبد اللّه خان قوللر آقاسی‌باشی ولد جناب جلالتمآب امیر نظام علاء الدوله را به منصب كشیكچی‌باشیگیری و خلعت مهر طلعت همایون مباهی داشتند. مأموریت حاجی میرزا عبد الغفار نجم الملك معلم كل علوم ریاضی و دیگر مهندسین برای برآورد مخارج بستن سدّ اهواز به امر دولت. اعطای یك قبضه شمشیر مرصّع بسیار ممتاز از شمشیرهای خاصّه سلطنتی درباره نواب اشرف والا نایب السلطنه امیركبیر وزیر جنگ ادام اللّه اقباله العالی محض كمال انتظام وزارت جنگ و دستخط جهانمطاع شرف صدور یافت.
سواد دستخط همایون
چون از خدمات نایب السلطنه در امور قشونی و سایر ادارات سپرده به او راضی هستیم خواستیم علامتی از رضایت و التفات مخصوص خودمان در حق او ظاهر نمائیم لهذا یك قبضه شمشیر مرصّع از شمشیرهای خاصّه التفات فرمودیم كه
ص: 1194
موجب دلگرمی نایب السلطنه شده بیشتر از پیشتر مشغول انتظام خدمات مرجوعه به خود باشد فی 99 ئیلان‌ئیل.
دكتر طولوزان حكیمباشی حضور همایون به اقتضای وفور علم و دانش به خطاب جنابی مخاطب و سرافراز و دستخط جهانمطاع مبارك صادر شد.
سواد دستخط مبارك
دكتر طولوزان حكیمباشی بیست و چهار سال است در دولت ایران مشغول خدمت و همیشه اوقات سفرا و حضرا مواظب خدمت شخص ما بوده و خاطر همایون ما را از حسن خدمات خود خرسند داشته است. در این اوقات لازم دیدیم محض بروز مرحمتی مخصوص درباره آن دولتخواه او را به خطاب جنابی سرافراز فرمائیم مقرّر آنكه عموم چاكران دربار همایون ما دكتر طولوزان را دارای این امتیاز دانسته توقیر و احترام او را مرعی دارند. محرّم 1299.
نشان مجیدی از طرف دولت علّیه عثمانی برای اشخاص مفصّله ذیل اعطا و ارسال گردید: (كنت دومنت فرت، رئیس پلیس دار الخلافه، نشان درجه سیّم مجیدی)، (عباسقلی خان سرتیپ و مترجم، درجه چهارم مجیدی)، (میرزا علیمحمد خان سرهنگ منشی و ناظم دار الطباعه دولتی و عبد الحسین خان سرهنگ مستشار اداره پلیس نشان درجه پنجم مجیدی).
وقایع ماه صفر المظفّر
اشارة
تأیید و تقویت دیوانخانه عدلیه عظمی به موجب دستخط اكید همایونی.
سواد دستخط همایون
جناب آقا- عمده نظم دیوانخانه و گذشتن عرض عارضین اینست كه دیوانخانه اعظم كمال تسلّط و اقتدار را داشته باشد و از جمله تسلّط دیوانخانه اینست كه هركس را بلا استثنا احضار به دیوانخانه می‌كنند باید فورا بدون هیچ عذری حاضر شوند حتی اگر شما را هم احضار كنند باید حاضر شوید تا چه رسد به دیگران و از هراداره باشد و از هرجرگه و مناصب باشد باید حاضر شوند فلان
ص: 1195
كس عذر نیاورد كه من در اداره فلان آقا و فلان شخص هستم نمی‌آیم یعنی چه؟! بسیار غلط است حكم سختی الآن به معزّ الدوله بدهید و در روزنامه اعلان و نشر نمایند كه هركس از هرطبقه باشد به دیوانخانه احضار شود تقاعد نماید تنبیه و سیاست خواهد شد. 99
اعطای یك حلقه انگشتری الماس بریلیان بسیار ممتاز در موقع عید مولود همایونی و عرض قشون در حق نواب اشرف والا امیركبیر نایب السلطنه وزیر جنگ ادام اللّه اقباله العالی. محمّد ابراهیم خان وزیر دار الخلافه به خطاب جنابی مخاطب و مباهی گردید. میرزا كاظم ملك الاطباء حكیمباشی حضور همایون به اعطای یك قطعه نشان تمثال همایون مكلّل به الماس مفتخر شد. وزارت گمرك به اقتضای حسن اداره جناب امین السلطان باز كماكان به خود ایشان استقرار و اختصاص یافت. امین‌حضور به محصّلی محاسبات و نظم و ترتیب امور دفترخانه مباركه استیفا كه مسبوق به آن بود منصوب گردیده به یكثوب سرداری ترمه تن‌پوش مخلّع شد. جناب صنیع الدوله برحسب اراده علیّه و دستخط همایونی جزو وزرا و اعضای مجلس شورای كبرای دولتی شد.
سواد دستخط همایون
صنیع الدوله كه از تربیت‌یافتگان این عهد همایون و علاوه بر استعداد فطری و معلومات خارجی همیشه در حضور ما واقف امور و مطلع به مهام دولت است و در هرموقع صدق و غیرت او را آزموده هوشمندی و فطانت او را معاینه فرموده‌ایم به صدور این دستخط مبارك مقرّر می‌فرمائیم كه بعد از این در سلك وزراء و اعضای دار الشورای دولتی برقرار و در مرجوعات به مجلس نتایج معلومات و اطلاعات خود را مرئی و مشهود دارد مقرّر آنكه امین الملك صنیع الدوله را از اعضاء مجلس شورای دربار همایون دانسته در مواقع تشكیل مجلس او را اخبار نماید. فی شهر صفر المظفر ئیلان‌ئیل 1299.
باغ و عمارت و قصر دوشان‌تپه و باغ‌وحش آنجا مستقیما و مستقلا به امیرزاده سلطان حسین میرزا پیشخدمت حضور واگذار و یكثوب سرداری ترمه خلعت همایونی درباره معزی الیه مرحمت گردید. شاهزاده سام میرزا شمس الشعراء به
ص: 1196
یكثوب جبّه ترمه خلعت همایونی مخلّع شد. میرزا عباسخان سرتیپ مهندس مخصوص حضور همایون به یك قطعه نشان شیر و خورشید از درجه دویّم خارجه امتیاز یافت. میرزا رضا قلی خان ایروانی گماشته نواب اشرف والا ظلّ السلطان به لقب سراج الملكی و منصب استیفا از درجه سیّم سرافراز شد. میرزا علیرضا مستوفی به یكثوب جبّه ترمه حاشیه‌دار مخلّع گردید. میرزا حسنخان ولد مرحوم میرزا مصطفی وكیل لشكر به منصب لشكرنویسی نایل آمد. حاجی میرزا حسین ممیّز به یكثوب جبّه ترمه ایرانی سربلند شد. میرزا محمّد حسین ادیب ملقّب به فروغی منشی روزنامه در صله مدیحه مولود همایون به یك طاقه شال ترمه مخلّع گردید.
وقایع ماه ربیع الاول
اشارة
بندگان اعلیحضرت اقدس همایون شهریاری خلد اللّه ملكه یكهزار تومان از وجوه صرف جیب مبارك به رسم اعانت برای بازماندگان و ایتام محروقین تماشاخانه و ینه موسوم به رینگ اعطا فرمودند. به امیرزاده وجیه اللّه میرزا سیف الملك مقرّر گردید هزار نفر سوار جدید از بیگ‌زاده‌ها و خانزاده‌های معتبر گرفته با سلاح و لباس ممتاز از سان حضور مبارك گذرانده و ابوابجمع خود معزی الیه و موسوم به سوار ناصری باشند. حاجی مصطفی قلیخان میر شكار به یكثوب كلجه بطانه سنجاب مخلّع گردید. جناب میرزا حسن ثانی فرزند جناب اجل آقا وزیر اعظم داخله و مالیه به منصب جلیل و شغل نبیل مستوفی الممالكی كه منصب و شغل موروثی آباء و اجداد ایشان بود با جمیع مواجب و مرسومات این منصب نایل و یه یكثوب جبّه ترمه دوره مفتول دوز شمسه مرصّع مخلّع گردیدند.
نواب اشرف والا ظلّ السّلطان حكمران ممالك و ولایات فارس و اصفهان و یزد و عراق و عربستان و لرستان و كرمانشاهان و غیرها ادام اللّه اقباله العالی به رسم همه سال برای شرفیابی حضور همایون از مقرّ حكومت موقتا احضار به دربار همایون و هشتم ربیع الاول وارد دار الخلافه و فورا شرفیاب حضور همایون و مورد مرحمت كامل شدند.
ص: 1197
اعلان دولتی در باب مسكوكات
اشارة
از آنجا كه اراده قدسیّه و رأی بیضا ضیای بندگان اعلیحضرت قویشوكت اقدس همایون شاهنشاه صاحبقران خلّد اللّه ملكه تعلّق گرفت مسكوكات تمام ممالك محروسه ایران از طلا و نقره به وزن و عیار مخصوصی باشد و بطوری سكّه شود كه قلب و پست عیار را كسی نتواند سكّه نماید و رفع اغتشاش و تقلّب از مسكوكات ایران كلّیة بشود، در سنه مسعوده توشقان‌ئیل سعادت دلیل چون این خدمت و انجام این مهم معظم را به عهده كفایت و حسن كفالت جناب امین السّلطان مفوض و موكول فرمودند از یمن توجّهات بلا نهایت اقدس خسروانه كه هموراه شامل حال جناب معزی الیه است ضرّابخانه مباركه دولت مفتوح و اشرفی جدید الضّرب كه هرعددی پانزده نخود وزن و در هریكصد مثقال ده مثقال عیار در یكتومان سكه و رواج باشد و قران جدید الضرب عددی یكمثقال و در یكصد مثقال ده مثقال عیار دارد سكه شود چون در بدایت افتتاح ضرابخانه مباركه اسباب و چرخ سكّه بقدر مایحتاج موجود نبود بطور صعوبت و اشكال از دو چرخ سكّه روزی دوازده هزار عدد زیاده سكّه و اخراج نمی‌شد از فرط توجّهات كامله در عرض این مدت سه دستگاه دیگر چرخ سكّه در ضرابخانه مباركه حاضر و موجود و سایر اسباب بقدر لزوم و ضرورت از چرخهای اسباب‌سازی و غیره تهیّه و حاضره شده وجها من الوجوه نقص و قصوری در اسباب و مایحتاج ضرابخانه دولت نیست چنانكه اگر بخواهند اتّصالا پول از هرقبیل سكّه نمایند ممكن و در نهایت سهولت و اگر در اسباب نقصی بهم رساند عمله‌جات و اجزاء ضرابخانه بطوری مهارت و بصیرت بهمرسانیده‌اند كه خودشان فورا در مقام مرمّت و اصلاح برآمده با كمال استعداد می‌توانند روزی یكصد هزار عدد پول اشرفی و قران و غیره سكّه نمایند در عرض این سه سال هرقدر ممكن بود قرانهای قدیم را آب نموده قران جدید الضّرب سكّه كرده چنانكه بندگان اعلیحضرت قویشوكت شاهنشاهی دام ملكه در هذه السنه ئیلان‌ئیل هم برای اظهار اطمینان كاملی كه از صحّت وزن و عیار و خوبی طرح سكّه‌های جدید حاصل فرموده بودند و هم محض سرمشق و تشویق عموم اهل مملكت از متمولین و تجار و كسبه و رعیت تمام وجوهات خزانه ذخیره مخصوص
ص: 1198
كه سوای خزانه معاملات و داد و ستدی دولتی و مخصوص سلطنت و در عمارت دولتی واقع و در هرسال مبلغی كه بعد از وضع مخارج دولتی و خریداری اسلحه و غیره از وجوهات مالیاتی و گمرك و قیمت جنس و غیره زیاد می‌ماند و در این خزینه مخصوص ذخیره دولتی می‌شود بیرون آورده تسلیم ضرابخانه مباركه شده از وضع مختلف پولهای سفید را تبدیل و مسكوك به وضع قران و دوقرانی فرموده‌اند و حالا پولهای طلا را از اشرفی و غیره در ضرّابخانه مباركه تبدیل به سكّه وضع جدید مینمایند و با این اهتمامات دولت باز همه‌روزه از ولایات داخله ایران به توسّط حكّام و تجّار شكایت دارند كه قرانهای قدیم را به سبب اختلاف و اغتشاش عیار برنمی‌دارند و اسباب زحمت زیاد شده علی هذا برحسب امر قدر قدر مبارك مقرّر است كه به تمام ولایات محروسه ایران اعلان شود كه بطور حكم باید اشرفی و قرانهای قدیم تماما آب و ضرب جدید شود كه در جمیع ممالك محروسه غیر از سكّه جدید نباشد و به موجب این اعلان از این تاریخ الی ششماه از سنه آتیه گذشته هركس هرقدر اشرفی و قران قدیم داشته باشد به توسّط تجّار و امانت و غیره به دار الخلافه باهره در سرای دولت به حجره حاجی محمّد حسن امین دار الضرب برساند و به فاصله ده روز عوض اشرفی و قران جدید الضّرب بدون كسر و نقص بگیرد چنانچه اهمال و كوتاهی نماید بعد از گذشتن مدت مسطوره خزانه مباركه دیگر اشرفی و قرانهای قدیم را در عوض پول رواج قبول نخواهد كرد و به قیمت جنس گرفته می‌شود.
مسكوكات ضرب جدید از این قرار است:
طلا
(ده تومانی)، (دو تومانی)، (یكتومانی)، (پنجهزاری)، (دوهزاری).
نقره
(پنجهزاری)، (دوهزاری)، (یكهزاری)، (ده شاهی)، (پنجشاهی)، (شاهی سفید).
ص: 1199
پول سیاه
(صد دیناری)، (یكشاهی)، (نیمشاهی).
مدالهای دولت از طلا و نقره و مس كه به مصارف امتیازات دولتی می‌رسد تمام در ضرّابخانه مباركه ضرب و اخراج می‌شود. بندگان اعلیحضرت اقدس همایون صاحبقرانی خلّد اللّه ملكه یكروز به جهت تشویق اهالی مدرسه دار الفنون تشریف‌فرمای مدرسه شده جناب مخبر الدّوله وزیر علوم بعضی كتب و نقشه‌جاتی كه در این اوقات در مدرسه تألیف و ترجمه و بعضی از آنها هم منطبع شده بود از قرار ذیل از لحاظ نظر همایون گذراندند: كتبی كه تألیف و طبع شده است: (كتاب جغرافیا تألیف حاج نجم الملك)، (نقشه جغرافیائی عمل میرزا رضا خان و میرزا محمود خان مهندس)، (كتاب شیمی مصوّر تألیف میرزا كاظم معلّم طبیعی)، (كتاب علم امراض تألیف میرزا علی دكتر)، (كتاب تشریح مصوّر تألیف ایضا)، (كتاب فیزیولوژی تألیف میرزا محمّد دكتر رئیس مریضخانه)، (كتاب دیالگ فرانسه تألیف میرزا علی اكبر خان نقّاشباشی)، كتب و نقشه‌های خطی: (كتاب جنگ مشرق‌زمین ترجمه میرزا كاظم معلّم طبیعی)، (كتاب لغت جیبی فرانسه و فارسی ترجمه میرزا كاظم معلّم طبیعی و میرزا علی اكبر خان نقاشباشی)، (نمونه‌ای از تذكرة اللغات فرانسه ترجمه میرزا كاظم)، (كتاب موسیقی و تناسبات تألیف مسیو لمر معلّم موزیك و ترجمه میرزا علی اكبر خان نقاشباشی)، (نقشه‌های مختلف عمل میرزا رضا خان و میرزا محمود خان)، (تمثال همایون عمل نقاشی و باسمه میرزا عبّاس). ورود مسیودبالوا وزیرمختار دولت فخیمه جمهوری فرانسه مأمور به اقامت دربار دولت علیّه به دار الخلافه باهره با تشریفات لازمه دولتی و شرفیاب شدن به حضور مبارك. میرزا محمّد صدیق الملك رئیس دفتر وزارت جلیله خارجه به یكثوب جبّه ترمه حاشیه‌دار مخلّع گردید. امیرزاده سلطان ابراهیم میرزا ولد مرحوم عماد الدوله به منصب ژنرال آجودانی حضور مبارك سرافراز گردید. از طرف دولت جمهوری فرانسه به جهت اشخاص مفصلّه ذیل نشان علی حسب درجاتهم داده شد: (صدیق الملك میرزا محمّد رئیس دفتر وزارت خارجه نشان كوماندر و درجه سیّم لژیون دنور)، (میرزا مصطفی خان نایب الوزاره
ص: 1200
اوفیسیه از درجه چهارم)، (میرزا عبد اللّه خان سرتیپ مستشار الوزاره اوفیسیه از درجه چهارم)، (میرزا مهدیخان حامل پیغامات وزارت خارجه به سفارت‌خانه‌ها اوفیسیه از درجه پنجم)، (میرزا نصر اللّه خان منشی و میرزا شكر اللّه نامه‌نگار اوفیسیه از درجه پنجم). فوت آقا محمّد ابراهیم نوّاب بدایع‌نگار دولت علیّه در نیمه این ماه به مرض سكته.
وقایع ماه ربیع الثّانی
اشارة
نوّاب اشرف والا ظلّ السّلطان فرمانفرما و حكمران اصفهان و فارس و یزد و عربستان و لرستان و كردستان و كرمانشهان و عراق و غیرها ادام اللّه اقباله العالی لباسی از برای سرباز تحت ریاست خودشان تعبیه فرمودند كه اصل لباس زمستانی از جنس نمد كركی بسیار لطیف و بادوام مثل ماهوت خوب و از اقمشه داخله مملكت، و كلاه از جنس پوست به وضع كلاه‌خود كه جلو آنرا برنج گرفته و علامت سربازی از همین فلز بر آن نصب كرده و نیز لباسی تابستانی از پارچه ریسمانی كه شبیه به كتان و از منسوجات اصفهان و سایر ولایات داخله و دوام و ملایمت او نیز زیاد است تعبیه و در كمال خوشوضعی ترتیب داده روز تشریف‌فرمائی بندگان اعلیحضرت همایون شهریاری اید اللّه جنده به منزل نواب اشرف معظّم له از نظر مبارك گذشته و مطبوع افتاده مقرّر فرمودند مرورا برای كلّیّه قشون ظفر نمون دولت علیّه از همین جنس و نوع لباس ترتیب داده شود. حكومت ایالت كردستان ایران و كلّیّه افواج و قشون ولایات محكومه نواب اشرف والا ظلّ السّلطان دام اقباله العالی را با تمام مهمّات عسكریه و لوازم حربیه آن به كف كفایت و اداره و ریاست خود نواب اشرف معظّم له واگذار و ضمیمه حكومت سایر ولایات و ممالك محكومه ایشان فرمودند. نظر به كمال توجه بندگان اعلیحضرت اقدس همایون صاحبقرانی دام ملكه به اداره قشون و انتظام این وزارت معظّمه كه اعظم و اهمّ از جمیع ادارات و مهام دولتی است دستخط مبارك ذیل را برای مزید اقتدار و اختیار نواب اشرف والا امیركبیر نایب السلطنه وزیر جنگ ادام اللّه اقباله العالی و انحصار جمیع شعبات این وزارت جلیله به اداره شخص خود نواب معظّم له صاد رو مرحمت فرمودند.
ص: 1201
سواد دستخط همایون
نایب السلطنه- اگرچه بعد از سپهسالار مرحوم كه امور قشونی راجع به شما شد هنوز چندان وقتی نگذشته كه آنطوریكه منظور نظر است منظم شود لیكن منظور ما اینست كه امور قشون و توپخانه و قورخانه و سواره و پیاده خیلی زودتر از آنكه منتظر هستیم ترقی كامل حاصل نماید لهذا لازم شد این دستخط را بنویسیم، چون حالا آخر سال ئیلان‌ئیل و نزدیك به سنه آتیه یونت‌ئیل است باید قرارهای بسیار مضبوط نافع در امور قشونی از هرجهت انشاء اللّه از ابتدای سنه آتیه و مابعدها بدهد و با كمال قدرت و تسلّط در هرجزئی از اجزای قشونی دقتهای كامل نماید به موجب همین دستخط اختیار و اقتدار كامل به شما مرحمت می‌فرمائیم كه فورا مشغول تنظیمات بشود و امور راجعه به قشون را به غیر از آن فرزند احدی نباید بعرض برساند و از طرف ما هم مستقیما به خود شما احكام صادر خواهد شد لاغیر و از سنه آتیه و مابعدها خود آن فرزند مسئول رساندن جیره و مواجب و حقوق تمام نفرات قشون است جزای هرصاحبمنصب و آحاد و افراد قشون كه خلاف قانون و ناخدمتی بكند به اختیار آن فرزند است و همچنین هركسی سزاوار مرحمت و التفات است به عرض و استدعای شما مرحمت خواهد شد.
نواب امیرزاده مؤیّد الدّوله ولد نواب والا حاجی حسام السّلطنه از ولایت كردستان به حكومت ولایت خمسه منصوب و روانه شد. محمّد حسن خان پیشخدمت حاكم كاشان به یكثوب سرداری ترمه ایرانی خلعت همایونی كه ارسال كاشان فرمودند مفتخر گردید. نواب اشرف والا ظل السّلطان ادام اللّه اقباله العالی جناب ناصر الملك محمود خان را كه از وزراء و چاكران بزرگ مجرّب دولت است برای حكومت ایالتین كرمانشهان و كردستان انتخاب و از خاكپای همایون اجازت حاصل و امر به تدارك و حركت به صوب ایالتین مزبورتین فرمودند. فوج مسعود طهران برحسب استدعای نواب اشرف والا شاهنشاهزاده نایب السلطنه وزیر جنگ ادام اللّه اقباله العالی كما فی السّابق به امیرزاده سیف الملك وجیه اللّه میرزا سرتیپ اوّل ابوابجمع شد. محمّد حسین خان پیشخدمت خاصّه و امیر آخور اصطبل توپخانه
ص: 1202
مباركه به یكثوب سرداری ترمه ایرانی مخلّع گردید.
وقایع عمده‌ای كه در ظرف این یكسال یعنی از بیست و یكم ماه مارس سنه هزار و هشتصد و هشتاد و یك مسیحی الی بیست و یكم ماه مارس هزار و هشتصد و هشتاد و دو اتفاق افتاده است بیست و یكم ماه مارس تا آخر مارس
اشارة
(مطابق بیستم ربیع الثانی سنه 1298 تا سلخ همین ماه)
(انگلیس)- انعقاد مصالحه مابین این دولت و طایفه نور كه در جنوب افریقا سكنی دارند، و در این عهدنامه انگلیس آزادی تام و تمام جمهوری ترانسوال را می‌شناسد. (دانمارك)- فوت پرنس كارلین زوجه ولیعهد سابق. (افلاق بغدان)- اهالی این مملكت والی خود را پادشاه و مملكت خود را دولت و سلطنت اعلان داشتند.
ماه آوریل
(مطابق غرّه جمادی الاولی سنه 1299 تا غرّه جمادی الاخری)
(انگلیس)- در پانزدهم این ماه لرد بیكنسفیلد شخص معروف صدراعظم سابق انگلیس وفات می‌كند. عساكر انگلیس قندهار را در افغانستان تخلیه می‌كنند. (ایطالیا)- در مجلس پارلمنت گفتگوهای بسیار سخت بر ضدّ دولت مینمایند كه چرا در مسئله تونس دولت ایطالیا سكوت كرده اقدام به جنگی بر ضدّ فرانسه نمی‌كند. (اطریش)- مراجعت ولیعهد به وینه بعد از مسافرت در مشرق زمین. آمدن والی بلغارستان به وینه. فوت ژنرال بندك. عهد تجارتی با سربستان.
(روس)- تحقیق در اعمال قاتلین امپراطور مرحوم، روساكف و چهار نفر از همدستان او كه قتل امپراطور مرحوم را سبب بودند به دار آویخته شدند.
(عثمانی)- جزیره شیو (كیو) (سقّز) به واسطه زلزله تماما زیروزبر شد. دول فرنگ مابین دولتین عثمانی و یونان میانجی شده تعیین حدود طرفین را می‌كنند و دولت عثمانی را در این مسئله مجبور مینمایند. درویش پاشا سردار عثمانی با یاغیهای آلبانی تصادف كرده چهار هزار نفر از آنها را مقتول می‌نماید. (فرانسه)-
ص: 1203
طایفه كرومیر از طوایف اعراب تونس در سرحد الجزایر با قشون فرانسه در جنگ‌اند، دولت فرانسه تهیّه قشونی دیده عساكر زیادی به سرحدّات تونس مأمور می‌كند و از آن طرف والی تونس را دولت فرانسه متّهم می‌نماید كه با طایفه كرومیر همدست و شریكست و عساكر فرانسه جزیره تاباركا را از تونس متصرّف می‌شود. دولت عثمانی حق سلطنت خود را در تونس اظهار می‌كند و یادداشتی در این باب به وزارت خارجه فرانسه می‌فرستد. (ینگی‌دنیا)- طغیان رودخانه‌ها در این اقلیم كه اسباب خرابی ابنیه و هلاك بسیاری از نفوس محترمه می‌گردد. (یونان)- منازعه مابین یونان و عثمانی قریب به ظهور است سفرای دول خارجه كه در یونان هستند این دولت را مانع از جنگ با عثمانی هستند.
ماه مه
(مطابق دویّم جمادی الاخری سنه 1298 تا دویّم رجب)
(اطریش)- پادشاه و ملكه بلژیك با پرنس استفانی صبیّه خود كه نامزد نواب ولیعهد اطریش است وارد وینه می‌شوند و در دهم این ماه عروسی و زفاف نواب ولیعهد و شاهزاده خانم بلژیك اتفاق می‌افتد. (افلاق بغدان)- در بیست و دویّم این ماه پادشاه و زوجه‌اش تاج سلطنت افلاق بغدان را بسر می‌گذارند.
(روس)- در شهر كیو طایفه بنی اسرائیل را به قتل می‌رسانند. فوت پرنس دالدنبورك. (ینگی‌دنیا)- انعقاد عهد تجارتی و دوستی فیمابین اتائونی ینگی‌دنیا و چین.
ماه ژون
(مطابق سیّم رجب سنه 1298 تا سیّم شعبان)
(انگلیس)- سی هزار نفر از عساكر انگلیس به ارلند می‌روند كه رفع اغتشاش آنجا را نموده این ایالت را منظم نمایند. (افغانستان)- در پانزدهم این ماه جنگ سخت مابین عبد الرحمن خان و سردار ایّوبخان در حوالی قندهار درمی‌گیرد. (روس)- استعفای ژنرال میلوتین از وزارت جنگ. (عثمانی)- استنطاق مدحت پاشا و سایر اعاظم كه متّهم به قتل سلطان عبد العزیز خان بودند و
ص: 1204
مدحت پاشا و هشت نفر از همدستهای او را حكم به قتل و دو نفر را به حبس مؤبد فرستادند. (فرانسه)- وزیر جنگ سه كرور تومان دیگر از برای امداد قشون‌كشی در تونس می‌طلبد.
ماه ژویه
(مطابق چهارم شعبان سنه 1298 تا چهارم رمضان)
(انگلیس)- كالاكو پادشاه جزایر سن دویج وارد ارلند می‌شود.
(افغانستان)- در بیست و هشتم این ماه سردار ایوبخان غلبه بر قشون عبد الرحمن خان كرده سی عرّاده توپ از عبد الرحمن خان گرفته شهر قندهار را متصرّف می‌شود. (تونس)- عساكر فرانسه شهر صفاقس را گلوله‌باران می‌كنند.
(روس)- یانقین بسیار سخت در مسكو. نواب گراندوك قسطنطنین از ریاست شورای دولتی و از وزارت بحریّه معزول می‌شود. (عثمانی)- تمام سفرائی كه در عثمانی هستند به بابعالی شكایت خودشان را در باب حكم قتل مدحت پاشا اظهار می‌كنند و به توسّط سفرا اعلیحضرت سلطان از قتل مدحت پاشا و سایرین گذشته حكم به حبس ابدی او می‌نماید. (فرانسه)- زلزله در شهر لیون. (ینگی‌دنیا)- در دویّم این ماه كیتو نام طپانچه به طرف مسیو گارفی‌ئلد رئیس‌جمهوری اتائونی خالی می‌كند و زخم مهلكی به او وارد آمده اطباء از معالجه مأیوس می‌شوند.
ماه او
(مطابق پنجم رمضان سنه 1298 تا پنجم شوال
(آلمان)- اعلیحضرت امپراطور آلمان و اعلیحضرت امپراطور اطریش در شهر گستن ملاقات مینمایند. (اطریش)- پادشاه جزایر سن‌دویچ به وینه می‌رود. (افغانستان)- عساكر سردار ایّوبخان از او روگردان شده به طرف عبد الرحمن خان می‌روند. (تونس)- جنگ سخت در حمامه مابین دوازده هزار نفر عرب و قشون فرانسه. (روس)- اعلیحضرت امپراطور و اعلیحضرت امپراطریس به سمت مكّاره سفر می‌كنند. اعلیحضرت پادشاه و ملكه دانمارك به جهت ملاقات صبیّه خود كه امپراطریس روس است به پطرزبورغ می‌آیند. (مصر)-
ص: 1205
بروز اغتشاش جزئی در این مملكت. (یونان)- عساكر یونان به قصد تصرّف نقاطی كه از دولت عثمانی به آنها واگذار شده حركت كرده به سرحد می‌روند و تمام نقاطی كه عثمانی می‌بایست موافق عهدنامه به یونان واگذار و تسلیم نماید نمود.
ماه سپتامبر
(مطابق ششم شوّال سنه 1298 تا پنجم ذیقعده)
(اسپانیا)- افتتاح مجلس شوری. (آلمان)- ملاقات اعلیحضرت امپراطور آلمان و اعلیحضرت امپراطور روس در دانزیك. (افغانستان)- عبد الرحمن خان به طرف قندهار حركت كرده سردار ایّوبخان از قندهار به جلو او بیرون می‌آید. در بیست و دویّم این ماه سردار ایّوبخان شكست سختی از امیر عبد الرحمن خان خورده به طرف هرات می‌رود و توپها و آغروق او به دست امیر عبد الرحمن خان می‌افتد. (عثمانی)- اصطبل سلطانی تماما محترق می‌شود. (مصر)- شورش قشون مصر بر ضدّ خدیو و محاصره نمودن آنها قصر خدیو را. (ینگی‌دنیا)- مسیو گارفی‌ئلد رئیس‌جمهوری اتائونی از صدمه گلوله طپانچه وفات می‌كند.
(یونان)- بروز مطبقه وبائی در این مملكت با نهایت شدّت.
ماه اكتبر
(مطابق ششم ذیقعده سنه 1298 تا هفتم ذیحجه)
(انگلیس)- شور و انقلاب سخت در ارلند. (اطریش)- فوت بارن هیمرلی وزیر امور خارجه بطور فجأة. اعلیحضرت پادشاه ایطالیا و ملكه به جهت ملاقات اعلیحضرت امپراطور اطریش به وینه می‌آیند. (اسپانیا)- ملاقات سلاطین اسپانیا و پرتوغال. (تونس)- فتوحات عساكر فرانسه در این مملكت.
(جزیره ژاوه)- بروز وبای سخت در این جزیره. (روس)- اعلیحضرت امپراطور روس قصر كچینا را برای سكنای خود منتخب می‌سازند. (عثمانی)- شورش طوایف اعراب در حجاز. زلزله سخت در سانجنی كه بسیاری از مردم تلف شدند.
(فرانسه)- فوت رچلد صّراف معروف. فتح قیروان از شهرهای تونس به دست
ص: 1206
عساكر فرانسه. (مارك)- بروز طاعون در این مملكت. (مصر)- خدیو مصر درصدد تشكیل مجلس وكلاست. (مكزیك)- طوفان سختی كه در این مملكت شده باعث خرابی چندین هزار خانه و هلاكت چندین هزار نفس می‌شود.
(ینگی‌دنیا)- در ششم این ماه جشن بزرگی در این مملكت در موقع سال صدم آزادی حتمی اتائونی از تبعیّت و تصرّف انگلیس می‌گیرند. بعد از فوت مسیو گارفی‌ئلد ارتور به ریاست جمهوری برقرار می‌گردد. یانقین بسیار سخت در شهر نویرك.
ماه نوامبر
(مطابق هشتم ذیحجه سنه 1298 تا هشتم محرّم سنه 1299)
(اطریش)- كنت كالنكی به وزارت امور خارجه منصوب می‌شود.
(پرو)- رئیس‌جمهور این مملكت و وزیر امور خارجه او را عساكر شیلی محبوس كرده به مملكت خود می‌فرستد. (روس)- جمعی كه قصد قتل امپراطور را داشتند و به واسطه دینامیت می‌خواستند عمارت سلطنتی را خراب كنند گرفتار شدند و عجب اینست كه بعد از استنطاق مقصرین معلوم شد كه رئیس پلیس پطرزبورغ (رئیس اداره نظمیّه و امنیّه پطرزبورغ) با مقصّرین همدست و شریك بوده است. سویس)- كوه سن‌كنار كه سالها مشغول سوراخ كردن آن بودند سوراخ شده و راه‌آهن از این سوراخ عبور می‌كند. (عثمانی)- بروز وبا در مكّه معظّمه و جدّه. (فرانسه)- هانری بریسن به ریاست مجلس وكلای پارلمنت برقرار می‌گردد، وزرای فرانسه معزول و مسیوگامبتا به صدارت منصوب و مأمور به تشكیل وزارتخانه‌هاست.
ماه دسامبر
(مطابق نهم محرم سنه 1299 تا نهم صفر)
(اطریش)- مابین اطریش و افلاق بغدان و سروی كدورت است.
انگلیس میان اطریش و افلاق بغدان میانجی است. در هشتم این ماه حرق در تماشاخانه رینگ در وینه زیاده از هزار نفر را تلف نمود. (انگلیس)- شورش سخت در ارلند و سوزانیدن یاغیها اكثر ابنیه دولتی را. (افلاق بغدان)- اعلیحضرت پادشاه افلاق بغدان از اعلیحضرت امپراطور اطریش ترضیه می‌خواهد.
ص: 1207
(تونس)- شرقفسه به تصرّف عساكر فرانسه درمی‌آید. (روس)- پانزده نفر از نیهیلیستها خود را به لباس قشونی ملبّس نموده خواستند به عمارت سلطنتی ورود كنند و اعلیحضرت امپراطور را به قتل رسانند آنها را گرفته حبس نمودند، یكنفر ژنرال و چند نفر صاحبمنصب كه متّهم به نیهیلیستی هستند محبوس شدند. شهر كرنشتاد بندر نظامی روس را نیهیلیستها آتش می‌زنند. (عثمانی)- شورش سخت در سودان. بروز زلزله شدید در اناطولی. (مصر)- بروز وبا در مصر. تجدید شورش اهالی قشون بر ضدّ خدیو.
ماه ژانویه
(مطابق دهم صفر سنه 1299 تا یازدهم ربیع الاول)
(اطریش)- بروز شورش در ایالت هرسك و بسنی و شكست دادن یاغیان عساكر اطریش را. سخت شدن شورش ایالتین مزبورتین. (آلمان)- به جهت دوستی این دولت با دولت عثمانی ژنرال رادریویل حامل نشان از طرف اعلیحضرت امپراطور آلمان برای اعلیحضرت سلطان عثمانی شد. (انگلیس)- به واسطه توجیهی كه اعیان پیش خود نمودند معادل مبلغ شش كرور تومان پول ایران وجه نقد حاضر كرده بطور وجه الاعانه برای یهودیهائی كه در مملكت روس طرف صدمه شده بودند می‌فرستند. (پرتوغال)- جمعی از خدمه عمارت سلطنتی به تهمت اینكه درصدد مسموم كردن اعلیحضرت پادشاه هستند محبوس می‌شوند.
اعلیحضرت پادشاه اسپانیول و ملكه وارد لیزبن پایتخت پرتوغال می‌گردند.
(تونس)- طیب بیگ برادر محمّد صادق بیگ والی تونس به حكم والی محبوس می‌شود. (سویس)- در اوّل این ماه افتتاح رسمی معبر سن‌كتار شد. (شیلی)- عهد مصالحه مابین شیلی و بلیوی. (فرانسه)- مسیو گامبتا صدراعظم و وزرای دایره او معزول شدند و فریسینه به صدارت منصوب شد.
ماه فوریه
(مطابق دوازدهم ربیع الاول سنه 1299 تا نهم ربیع الثانی)
(اطریش)- عساكر این دولت از یاغیهای هرسك و بسنی شكستهای
ص: 1208
سخت می‌خورند. یاغیهای هرسك مایل به اصلاح هستند. (انگلیس)- در ارلند شورش بر ضدّ دولت رو به تزاید است و هرروز چند قتل نفس روی می‌دهد.
(اسپانیول)- مطبعه‌ها چند روز بسته شدند به قسمی كه در تمام مملكت اسپانیا در این چند روز نشر روزنامه نشد. (روس)- ژنرال اسكبلف سردار روس كه در پاریس است خطبه بر ضدّ دولت آلمان می‌خواند و این خطبه به آلمان خیلی مؤثر می‌شود و اسباب تغیّر زیاد در آلمان و اطریش بر ضدّ روس می‌گردد. انكشاف حال جمعی از نیهیلیستها كه مصمّم قتل اعلیحضرت امپراطور هستند. (عثمانی)- شورش اعراب در یمن بر ضدّ دولت عثمانی. ابتیاع كردن دولت عثمانی اسلحه زیادی از آمریك.
ماه مارس از اول الی بیستم
(مطابق دهم ربیع الثانی سنه 1299 تا بیست و نهم همین ماه)
(انگلیس)- دیوانه‌ای به طرف اعلیحضرت پادشاه انگلستان و امپراطریس هندوستان طپانچه‌ای خالی می‌كند بدون اینكه گلوله به اعلیحضرت معظّم لها بخورد. (آلمان)- اعلیحضرت امپراطور از پلّه زمین خورده زانویشان مجروح می‌شود. (روس)- حكم به قتل پانزده نفر از نیهیلیستها صادر می‌شود. هشتصد نفر از اشخاصی كه سوءظنّ در حقّ آنها داشتند از مسكو دوانده شدند. تماشاخانه لیوادیا را آتش خراب می‌كند. (سربی)- این ایالت خود را سلطنت و والی خود را پادشاه می‌خواند. (ینگی دنیا)- در ناحیه كستاریكا زلزله هشت شهر را خراب كرده چندین هزار نفر تلف شدند.
بعون اللّه تعالی و حسن توفیقه تمام شد جلد دویّم كتاب منتظم ناصری از مؤلّفات جناب صنیع الدّوله محمّد حسن خان دامت افاضته فی سه‌شنبه 19 رجب المرجّب سنه 1299
ص: 1209
در سنه ماضیه كه شروع به تاریخ منتظم ناصری شد و ما را از جاده معیّن یعنی راه نشر ژغرافیای ایران و تألیف مرآت البلدان ناصری خارج ساخت و دلیل این انحراف را نیز ذكر كرده اظهار داشتم كه به واسطه نداشتن اطلاعات صحیحه از بعضی نقاط ممالك محروسه و بلاد و قرای آن بود كه می‌خواستیم پس از تحصیل آن اطلاعات باز متوجه به مقصود اصلی گردیم. این بود كه كتاب مسطور یعنی تاریخ منتظم ناصری را از سال هجرت نبوی (ص) شروع نموده به سال ششصد و پنجاه و شش هجری كه سال انقراض خلافت خلفای بنی عباس در بغداد است ختم كردیم. در هذه السنه قصد این بود كه از سال 657 شروع كرده تا همین سال وقایع عالم را سال‌به‌سال بنگاریم و در سال آینده باز مجلدات دیگر مرآت البلدان را تألیف نمائیم. دو چیز مانع شد، یكی اقتضای ادب و تكلیف چاكری و خانه‌زادی و حق نمك و تربیت كه سلاطین سلسله علیّه قاجاریه به آباء و اجداد، و خود این بنده دارند و به این ملاحظه نخواستم شرح سلطنت این سلسله جلیله ادام اللّه بقاهم را در ذیل تواریخ دیگر بنویسم. بلكه مجلّد مخصوص از ابتدای سلطنت شاه شهید سعید آقا محمد شاه قاجار انار اللّه برهانه الی آخر سنه 1300 هجری سال‌به‌سال به همین سبك و وضعی كه در سنوات قبل نوشته شده ولی مفصّل و مبسوط بنگارم. ثانی آنكه، باز اطلاعات وافیه مشبعه از بعضی بلاد ایران به دست نیامده. اگرچه برحسب امر همایون بندگان اعلیحضرت قدرقدرت خسرو صاحبقران خلّد اللّه ملكه و سلطانه، جناب جلالتمآب اجل آقای امین الملك ادام اللّه اجلاله، به حكام بلاد ممالك محروسه ابلاغ نمودند، و حضرت سكندرشان، اسعد امجد ارفع اعظم والا، شاهنشاهزاده افخم اكرم معظم، ظل السلطان دولت علیّه ایران ادام اللّه اقباله العالی نیز احكام عدیده مؤكّده به حكام بلادی كه جزو فرمانفرمائی خودشان است صادر فرموده‌اند كه اطلاعات لازمه منظوره را به ما بدهند، و یقین است به جهت اواسط این سنه آن اطلاعات به ما
ص: 1210
خواهد رسید. و انشاء اللّه اگر خدا و سایه خدا تقدیر و تأیید فرمایند در سنه 1301 باز داخل در جاده اولیه خود خواهیم شد. این جلد ثانی منتظم كه الحال از طبع خارج شده با نهایت سربلندی می‌تواند ادّعا كند كه به زبان فارسی بلكه به عربی و فرانسه كتابی به این جامعی و به این ترتیب تا به حال تألیف نشده است.
كتب فارسی و عربی و فرانسه معتبر كه به وضع منتظم ناصری تألیف شده از قبیل تاریخ یافعی از مؤلّفات عبد اللّه ابن اسعد و كامل التواریخ ابن اثیر و منتظم ابن جوزی و تاریخ ابو الفداء و روضة المناظر محمّد ابن شحنه و تاریخ الفی به فارسی و كورونولوژی دریس به فرانسه و غیرها، در هیچ‌یك تطبیق سنوات هجری و میلادی نشده. گذشته از این، كتب مسطوره یا متعلّق به احوال یك طبقه یا سوانح یك مملكت یا یك اقلیم است. امّا منتظم ناصری حاوی وقایع تمام اقطار عالم است و دارای جمیع حوادث و سوانح حتی انكشافات علمی و صناعتی و كشف اماكن و اراضی و جزایری كه علمای ژغرافیای قدیم و سیّاحان سلف، رسم بلكه اسم آنها را نمی‌دانستند. پس نیست حادثه عمده‌ای كه در كره ارض حادث شده باشد و در این كتاب نباشد و مخصوصا نهایت دقت شده و با زحمت زیاد صورت عهدنامه‌ها و مكاتبات سلاطین و امراء ایران به سلاطین خارجه و غیره را به دست آورده در این سفینه درج و ثبت نموده. امیدوار است كه نكته‌گیران و دانشمندان منصف از روی كمال دقت ملاحظه فرموده اگر سهو و خطائی در آن بینند به نظر عفو و اغماض از آن درگذرند- فی سه‌شنبه 19 رجب المرجب 1299- العبد الفانی، محمد حسن ابن علی المراغه‌ای، الشهیر به صنیع الدوله.
ص: 1217
سلطنت عظمی
اشارة
السلطان بن السلطان بن السلطان و الخاقان بن الخاقان بن الخاقان ناصر الدین شاه صاحبقران بن محمّد شاه بن ولیعهد عبّاس میرزا ابن خاقان فتحعلی شاه بن حسینقلی شاه بن سلطان محمّد حسن شاه بن سلطان فتحعلیخان بن امیر شاه قلیخان بن محمّد ولیخان بن مهدیخان بن محمد قلیخان قاجار خلد اللّه ملكه و دولته.
تولّد همایون
شب سه‌شنبه ششم صفر المظفر سنه یكهزار و دویست و چهل و هفت من الهجرة المقدسة النبویه.
جلوس همایون بر تخت سلطنت
روز یكشنبه هیجدهم شهر شوال المكرم سنه یكهزار و دویست و شصت و چهار در دار السلطنه تبریز.
جلوس مبارك بر تختگاه سلطنت در دار الخلافه ناصری
در شب شنبه بیست و دویّم شهر ذیقعدة الحرام سنه هزار و دویست و شصت و چهار كه الحال سی و پنجسال تمام است بالاستقلال مع الشوكة و العظمة و الاجلال سلطنت و جهانبانی می‌فرمایند.
ابناء سلطنت
نوّاب اشرف والا شاهنشاهزاده اعظم ولیعهد دولت جاوید مهد مظفّر الدین میرزا ادام اللّه اقباله العالی.
تولّد روز جمعه چهاردهم شهر
ص: 1218
جمادی الثانیه سنه یكهزار و دویست و شصت و نه من الهجرة المقدّسة.
نواب اشرف والا ظلّ السّلطان دولت علیّه سلطان مسعود میرزا ادام اللّه اقباله العالی.
تولّد یوم بیستم شهر صفر المظفّر سنه یكهزار و دویست و شصت و شش من الهجرة.
نواب اشرف والا نایب السلطنه امیركبیر وزیر جنگ دولت علیّه كامران میرزا ادام اللّه اقباله العالی.
تولّد روز نوزدهم شهر ذیقعدة الحرام سنه یكهزار و دویست و هفتاد و دو من الهجرة.
نواب اشرف والا نصرة الدّین میرزا.
تولّد روز دوشنبه سیزدهم جمادی الثانیه سنه 1299
نواده‌های سلطنت اولاد نواب اشرف والا ولیعهد
نواب والا اعتضاد السلطنه محمّد علی میرزا.
تولد یوم چهاردهم ربیع الثانی سنه 1289.
نواب والا ملك منصور میرزا.
نواب والا ابو الفتح میرزا.
اولاد نواب اشرف والا ظلّ السّلطان
نواب والا جلال الدوله سلطان حسین میرزا تولّد در سنه 1285
نواب والا سلطان محمود میرزا تولد در سنه 1299
اولاد جلال الدّوله مرحوم
نواب والا مهدیقلی میرزا
بنات سلطنت
نواب علیه عالیه فخر الملوك تولّد در سنه 1263
نواب علیه عالیه عصمة الدوله تولّد در سنه 1272
نواب علیه عالیه افسر الدوله تولّد در سنه 1275
نواب علیه عالیه والیه تولّد در سنه 1275
نواب علیه عالیه ضیاء السلطنة تولّد در سنه 1272
نواب علیه عالیه افتخار الدوله تولّد در سنه 1273
نواب علیه عالیه تومان آغا تولّد در سنه 1278
ص: 1219
نواب علیه عالیه توران آغا تولّد در سنه 1279
نواب علیه عالیه ایران الملوك تولّد در سنه 1298
نواب علیه عالیه اختر الدوله تولّد در سنه 1298
اخوان سلطنت
نواب والا عباس میرزا ملك‌آرا- نواب والا عزّ الدوله عبد الصّمد میرزا- نواب والا ركن الدوله محمّد تقی میرزا.
اخوات سلطنت
نواب علیّه عالیه عزّة الدوله- نواب علیّه عزیز الدوله- نواب علیّه عفت الدوله.
اعمام سلطنت
نواب والا معز الدوله بهرام میرزا- نواب والا بهمن میرزا- نواب والا حاجی معتمد الدوله فرهاد میرزا- نواب والا حاجی حسام السلطنه سلطانمراد میرزا- نواب والا معین الدوله احمد میرزا- نواب والا نصرة الدوله فرمانفرما.
اولاد خاقان مغفور
نواب محمّد امین میرزا- نواب عضد الدوله سلطان احمد میرزا- نواب محمد هادی میرزا- نواب امان اللّه میرزا- نواب جهانسوز میرزا امیر تومان- نواب نیّر الدوله پرویز میرزا.
اولاد محمّد علی میرزای مرحوم
نواب حشمة السلطنه بدیع الملك میرزا نبیره مرحوم محمّد علی میرزا
سایر امیرزادگان كرام
نواب حاجی سیف الدوله میرزا ولد مرحوم ظلّ السلطان- نواب مؤیّد الدوله ابو الفتح میرزا- نواب حشمة الدوله عبد اللّه میرزا- احتشام الدوله سلطان اویس میرزا- حاجی بهاء الدوله ساسان میرزا- عمید الدوله كیومرث میرزا- ناصر الدوله سلطان حمید میرزا- احتشام السلطنه ابراهیم میرزا- اسمعیل میرزا- شعاع السلطنه ذبیح اللّه میرزا- حاجی ابو النصر میرزا ولد حاجی حسام السلطنه- انوشیروان میرزا ضیاء الدوله- سهام الملك مهدیقلی میرزا- حاجی سلیمان میرزا- سلطان محمد میرزا آجودان حضور مبارك- سیف الملك وجیه اللّه میرزا- امیرزاده سلطانحسین میرزا ولد
ص: 1220
نیّر الدوله- اسحق میرزا- محمّد حسین میرزا ولد مرحوم محسن میرزا امیر آخور- مرتضی قلی میرزا ولد مرحوم عماد الدوله- سلطانمحمّد میرزا ولد مرحوم ایضا- حاجی محمّد طاهر میرزا نایب الایاله- اكبر میرزا- حاجی فریدون میرزا- محمّد حسن میرزا پیشخدمت، ولد مرحوم اعتضاد السلطنه- محمّد حسن میرزا ولد مرحوم اسد اللّه میرزا- حاجی محمّد حسین میرزا ولد مرحوم جهانگیر میرزا- حاجی مسعود میرزا ولد مرحوم ایضا- محمّد علی میرزا ولد مرحوم خسرو میرزا- نور الدهر میرزا- سام میرزا شمس الشعراء- كامران میرزا- حاجی محمّد مهدی میرزا ولد مرحوم مؤید الدوله- محمد كریم میرزا ولد مرحوم ایضا- محمّد باقر میرزا- داراب میرزا ولد مرحوم ضیاء الدوله- احمد میرزا- عالمشاه میرزا- سلطان محمود میرزا ولد نواب بهمن میرزا- محمد علی میرزا ولد ایضا- نصر اللّه میرزا ولد حاجی سیف الدوله- سلطان ابراهیم میرزا ولد مرحوم عماد الدوله- اسد اللّه میرزا ولد مرحوم هوشنگ میرزا- محمد صادق میرزا- جمشید میرزا ولد مرحوم بهمن میرزا بهاء الدوله- شاه مراد میرزا ولد مرحوم حاجی عباسقلی میرزا.
خوانین و آقایان قاجار
به ایلخانیگری جناب جلالتمآب عضد الملك خوانسالار و خازن مهر مهر آثار.
امراء و رؤساء طایفه قوانلو
امیرزادگان و غیره كه در جزو طایفه و خوانین قاجار منظوراند: ادریس میرزا- محمد شریف میرزا- محمد صادق میرزا- حبیب اللّه میرزا- احمد میرزا- اكبر میرزا- حاجی سیف اللّه میرزا- محمد رضی خان- حیدر خان- محمد تقی خان- حسنخان- اكبر خان.
بنی اعمام
محمد رحیمخان رئیس- غلام حسینخان- حاجی شكر اللّه خان- محمّد اسمعیل خان- محمد ابراهیم خان.
ص: 1221
حاجی مهدیقلی خانی
حسینقلیخان سرتیپ- نجفقلی خان رئیس- نجفقلیخان ولد مرحوم حاجی محمد علیخان- حیدر قلیخان قاضی- علیخان سرهنگ- محمد قلیخان مشرف- محمد ناصر خان.
قزل ایاغ
محمد حسینخان رئیس- نور اللّه خان- نصر اللّه خان- رفیعخان- غلامحسین خان- احمد خان- محمد صادقخان- احمد خان.
طایفه دولّو
حاجی محمّد حسینخان رئیس- حاجی محمّد تقی خان- حاجی قلیخان- حاجی حسین خان- محمد علیخان- محمد صادقخان.
طایفه عزّ الدّین‌لو
آقا خان رئیس- محمد جعفر خان- محمد ولیخان- محمد قاسمخان- حبیب اللّه خان- محمد تقیخان- محمد رضا خان.
طایفه شامبیاتی
حاجی محمد رحیمخان رئیس- محمد حسینخان- محمد قاسمخان- اللهویردیخان- امام قلیخان- محمد حسنخان- اللهقلیخان- محسن خان.
طایفه سپانلو حاجی مشهدی
محمد تقیخان رئیس- محمد رحیمخان- اسد اللّه خان- حسینقلیخان- محمد طاهر خان- میرزا باقر خان
شاه بوداغلو
محمود خان رئیس- حاجی محمد زمانخان- علیمحمد خان- احمد خان.
طایفه قایخلو و غیره
محمّد صادقخان قایخلو- محمد رضا خان قایخلو- محمد قلیخان رئیس خزینه دارلو- بهرامخان رئیس كهنه‌لو- محمد خان رئیس كرلو.
ص: 1222
سایر یساولان
فرج اللّه خان تحویلدار- امیر خان یساولباشی- سایر یساولان پنج نفر
سایر خوانین
دویست و پنجاه و شش نفر
اداره دولت
اركان و اعضای فخام مجلس دربار اعظم و دار الشّورای كبرای دولتی از شاهنشاهزادگان عظام و شاهزادگان و وزراء كرام و غیرهم
نواب اشرف والا ظلّ السّلطان فرمانفرمای ممالك و ایالات فارس و اصفهان و عربستان و لرستان و عراق و كرمانشاهان و كردستان و یزد و غیرها ادام اللّه اقباله العالی.
نواب والا نصرة الدوله فرمانفرما
جناب امین الملك مدیر دار الشورای كبری و وزیر وظایف و غیره.
جناب صاحبدیوان وزیر نظام مأمور فارس
جناب میرزا علی قایم مقام نواب اشرف والا امیركبیر نایب السلطنه وزیر جنگ و حكمران دار الخلافه طهران و گیلان و مازندران و استرآباد و غیرها ادام اللّه اقباله العالی
جناب جلالتمآب وزیر امور خارجه مؤتمن الملك
جناب نصیر الدوله
جناب ناصر الملك مأمور كرمانشاهان و كردستان
جناب حاجی میرزا عباسقلی
ص: 1223
جناب اجلّ آقا وزیر اعظم داخله و مالیه
جناب جلالتمآب امیر نظام علاء الدوله وزیر دربار اعظم مأمور مملكت آذربایجان
جناب وزیر دفتر میرزا هدایت اللّه
جناب معاون الملك وزیر رسایل
نواب والا حاجی حسام السّلطنه
جناب مشیر الدّوله وزیر عدلیه اعظم
جناب مخبر الدوله وزیر علوم و معادن و غیره
جناب امین لشكر میرزا قهرمان
نواب والا حاجی معتمد الدوله
جناب عضد الملك خوانسالار و خازن مهر مهر آثار و ایلخانی ایل جلیل قاجار
جناب امین السلطان وزیر خزانه و گمرك و غیره
جناب صنیع الدوله
میرزا هاشمخان منشی مجلس دربار اعظم
وزارت جلیله جنگ
اشارة
نواب اشرف والا امیركبیر نایب السلطنه وزیر جنگ و رئیس كلّ قشون ظفرنمون از توپخانه و قورخانه و زنبوركخانه و افواج قاهره و سواره و پیاده‌نظام و خارج نظام- جناب نظام الملك وزیر لشكر و رئیس دفتر لشكر- امیر الامراء العظام اللّهیار خان امیر تومان آجودانباشی كلّ
ارباب قلم دفتر لشكر ملتزمین ركاب مبارك و غیره لشكرنویسان
جناب میرزا قهرمان امین لشكر- میرزا محمّد تقی وكیل لشكر- میرزا شفیع- میرزا یوسف- میرزا سیّد محمد- میرزا علی ولد مرحوم حكیمباشی- میرزا علی داماد معین الملك- میرزا
ص: 1224
حبیب اللّه- میرزا علی ولد جناب وزیر دفتر- میرزا علی ولد مرحوم میرزا موسی وزیر لشكر- میرزا زینل- میرزا محمد علی توپخانه- میرزا زین العابدین- میرزا محمد علی- میرزا رفیعخان- حاجی میرزا اشرف خمسه- میرزا عبد الحمید- میرزا مهدی نوری- میرزا ابو القاسم- میرزا عبد اللّه خان- میرزا حبیب اللّه خان- میرزا حسینعلی- میرزا اشرف- میرزا حسینعلی گروسی- میرزا رضا- میرزا محمد قلی- میرزا حسنخان ولد مرحوم وكیل لشكر- میرزا نصر اللّه ولد میرزا اسمعیل لشكرنویس- میرزا مقیم- میرزا علی اصغر- میرزا عبد الحسین- میرزا حبیب اللّه نوری- میرزا ابو القاسم تفرشی- میرزا اسد اللّه- میرزا مهدی- میرزا محمّد حسین مازندرانی مأمور قزوین- میرزا علینقی كردستان- میرزا محمد حسین.
سررشته‌داران دفتر لشكر و غیره دفتر لشكر از بابت سررشته‌داران و محررین
میرزا ابو القاسم- میرزا محسن- میرزا نبی- میرزا حسین- میرزا سید محمد علی- میرزا امامقلی- میرزا آقا مأمور خمسه- میرزا احمد- میرزا هادی- میرزا اسمعیل كتابچه‌نویس- میرزا محمّد علی نوری- میرزا ابو تراب- میرزا عبد الكریم- میرزا علینقی- میرزا بزرگ- میرزا عنایت- میرزا طاهر مأمور عربستان- میرزا سیّد باقر مأمور عراق- میرزا اسحق- میرزا صادق- میرزا ابو القاسم- میرزا حسنخان- میرزا هدایت طهرانی- میرزا هدایت روزنامه‌نویس- میرزا سیّد حسین- میرزا زمان كردستانی- میرزا نور اللّه- میرزا اسمعیل- میرزا جعفر نوری- میرزا محمد تقی- میرزا سیّد ابراهیم- میرزا عبد الحسین- میرزا سیّد احمد- میرزا محمّد- میرزا سیّد محمد علی- میرزا شفیع- میرزا اسمعیل علی‌آبادی- میرزا رجب ایضا- حاجی میرزا محمّد- میرزا سیّد یوسف- حاجی میرزا كاظم- میرزا ابراهیم- میرزا عبد الحسین- میرزا ولیقلی قورخانه
سررشته‌داران توپخانه و قورخانه توپخانه و اصطبل
میرزا محمّد علی علوی- میرزا اسد اللّه
ص: 1225
- میرزا علی اكبر سررشته‌دار
اصطبل: میرزا نصر اللّه- میرزا اسمعیل- میرزا عباس سررشته‌دار.
قورخانه
میرزا رضا قلی- میرزا اسد اللّه- میرزا آقا- میرزا نصر اللّه پسر مرحوم میرزا شكر اللّه لشكرنویس- میرزا حسن- میرزا آقا جان- میرزا اشرف
زنبوركخانه
میرزا هادی سررشته‌دار
مهاجر
میرزا لطفعلی سررشته‌دار
مخزن
میرزا سید حسین سررشته‌دار
منشیان
میرزا محمّد خان منشی‌باشی مخصوص- میرزا كلبعلی- میرزا عبد الكریم- میرزا مهدی- میرزا ابو الحسن- میرزا عبد الرحیم- میرزا داود- میرزا عبد الحسین- میرزا محمد علی نزد جناب صاحبدیوان- میرزا علیخان- میرزا احمد- میرزا محمود- میرزا علیرضا
عزب‌باشی و عزبان دفتر لشكر
میرزا محمّد علی عزب‌باشی- میرزا علی اكبر- میرزا اسمعیل- میرزا اسمعیل ایضا- میرزا جعفر- میرزا حسن- میرزا علی اصغر ایضا- میرزا جعفر- میرزا حسین.
مأمورین ولایات آذربایجان لشكرنویسان
میرزا محمود خان- میرزا محمّد تقی لشكرنویس‌باشی آذربایجان- میرزا سید علی- میرزا غلامعلی ناظم لشكر- میرزا سید مرتضی- میرزا علی آشتیانی- حاجی میرزا كاظم خان- میرزا علیرضا- میرزا علی اشرف- حاجی میرزا محسن- میرزا احمد- میرزا محمد- میرزا احمد آشتیانی
سررشته‌داران
میرزا رحیم- میرزا عبد العلی- میرزا علی- میرزا قربانعلی- میرزا محمد- میرزا ابراهیم ولد حاجی میرزا
ص: 1226
یوسف- میرزا حسین- میرزا تقی- میرزا اسكندر
منشیان
میرزا محمّد خان- میرزا سیّد رضا- میرزا احمد- میرزا اسمعیل
خراسان ارض اقدس
میرزا اسمعیل لشكرنویس‌باشی خراسان
سررشته‌داران
میرزا یوسف- میرزا رضا
فارس
میرزا لطفعلی خان لشكرنویس‌باشی فارس- میرزا مصطفی لشكرنویس
اصفهان
میرزا محمّد علی لشكرنویس- میرزا محمّد سررشته‌دار
عربستان
میرزا طاهر لشكرنویس
عراق
میرزا سیّد باقر لشكرنویس
مازندران
میرزا فرج اللّه خان لشكرنویس
استرآباد
میرزا غلام حسین لشكرنویس
سمنان
میرزا احمد سررشته‌دار دفتر لشكر
كرمان
میرزا محمّد علی لشكرنویس- میرزا عبد اللّه سررشته‌دار
كرمانشاهان
میرزا سیّد علی لشكرنویس
همدان
میرزا محمد لشكرنویس
اطباء و جراحان نظام
عالیجناب میرزا سیّد رضی حكیمباشی- عالیجناب میرزا سید محمّد
ص: 1227
حكیمباشی توپخانه- عالیجناب میرزا سیّد علی نایب حكیمباشی- میرزا رضا قلی جرّاح‌باشی
اطبّاء و جرّاحان حاضر ركاب و مأمور ولایات شصت و پنج نفر
صاحبمنصبان امراء تومان
اشارة
نواب جهانسوز میرزا- جناب ناصر الملك- جناب وزیر فوائد- جناب حاجی محسنخان معین الملك سفیر كبیر و وزیرمختار مقیم اسلامبول- امیر الامراء العظام مصطفی خان- امیر الامراء العظام سلیمانخان صاحب اختیار- عمدة الامراء العظام میر علمخان حشمة الملك
سرتیپان اوّل
سوای آنهائیكه در جزو افواج و سواره نوشته شده‌اند:
احتشام الدوله- انوشیروان میرزا- ضیاء الدوله- وجیه اللّه میرزا- سیف الملك- حاجی بهاء الدوله- حشمة السلطنه- عبد اللّه میرزا حشمة الدوله- شهاب الدوله- جناب اعتضاد الملك- سهام الدوله- نصر الملك- عبد الحسین خان ولد مرحوم سردار- صارم الدوله- ساری اصلان- جناب محمد خان والی- حاجی جابر خان- نصرة الملك- مصطفی قلیخان جهان‌بیگلو- علیخان مشیر الوزاره- شجاع الملك- میرزا یوسفخان مستشار- حسینقلی خان افشار برادر ساری اصلان- جناب نریمانخان وزیرمختار مقیم وینه- عطاء اللّه خان- محمد حسینخان فراشباشی نواب اشرف والا نایب السلطنه- سلطان محمد میرزا ژنرال حضور همایون- سلطان ابراهیم میرزا ژنرال آجودان حضور مبارك.
سرتیپان دویّم
سوای آنهائیكه جزو افواج و سواره نوشته شده‌اند: عبد العلی میرزا نایب الایاله- عالمشاه میرزا- میرزا عبد اللّه خان- مستشار الوزاره خارجه- محمد علی میرزا- حسینقلیخان والی پشتكوه- جمشید خان- حاجی آغا جوهر معتمد الحرم- عبد اللّه خان ولد مرحوم اعتماد السلطنه
ص: 1228
سرتیپان سیّم
سوای آنهائیكه در جزو افواج و سواره نوشته شده‌اند: محمود میرزا ولد نواب والا بهمن میرزا- داراب میرزا- سلیمان میرزا- كامران میرزا- مرتضی قلی میرزا ژنرال آجودان حضور همایون- محمد علیخان اردلباشی نواب اشرف والا نایب السلطنه- حسینقلی خان سرتیپ سابق خواجه‌وند- مهدی قلیخان دنبلی- حاجی هادی خان جهان بیگلو- محمد علیخان نظمیّه- محمد علیخان ژنرال آجودان مخصوص- امامقلی خان ماكوئی- ابو طالبخان- علینقی خان سرتیپ خارج از فوج ایلات- میرزا كریمخان فیروزكوهی- محمد صادقخان قراباغی- میرزا علیخان افشار- علیخان كمره‌ای- حیدر قلیخان هراتی- عباسقلی خان ایضا عباسقلی خان پشتكوهی- رضا قلیخان عرب- محمد كاظم خان پسر شهاب الدّوله- قاسم خان مراغه‌ای- مهدیخان قاجار- حاجی اسماعیل- پاشا خان ماكوئی- باقر خان افشار- سیف اللّه خان لاریجانی- میرزا نصر اللّه خان مهندس- محمد نظر خان قاجار- محمود خان گیلانی- محمد میرزا.
سرهنگان خارج از فوج
كلبرضا خان ولد مرحوم امین نظام- عبد العلی خان ولد مرحوم ایضا- علی اكبر خان كنگرلو- مرتضی قلیخان سمنانی- نصر اللّه خان دماوندی- آقا خان خلف مرحوم سلیمان خان امیر تومان- میرزا سیّد علی اصغر عسكر خان شقاقی- علیرضا خان خلف مرحوم صمصام الدوله- حاجی محمد علیخان زند- آقا سیّد میرزای كاشانی- موسی خان نواده مستشار الدوله- محمد تقیخان- محمود خان سرهنگ سابق فوج حشمة- نجفقلی خان قزوینی- محمد حسنخان ولد امیر تومان- بابا خان گرجی- میرزا آقای كاشانی- حسینخان پسر آجودانباشی- حاجی علیخان ولد مرحوم اكبر خان سرتیپ- حیدر خان پسر حاجی سعد الدوله- میرزا بزرگ خان پسر میرزا علی قایم‌مقام- محمد حسینخان ولد محمّد خان امیر تومان- علیخان ولد مرحوم نظام الدوله- كلبعلیخان نواده
ص: 1229
مرحوم نظام الدوله- حاجی محمد حسنخان زند- آغا حسن خواجه- آقا محمد خان- غلامرضا خان ولد مرحوم زین العابدین خان- رحمت اللّه خان شقاقی- محمود خان كركری- علیقلی خان جوانشیر- علیخان شقاقی- محسن خان ولد شیخعلی خان- آقا خان ماكوئی- آقا لرخان ولد قاسم خان سرتیپ- جعفر خان- حاجی فضلعلی خان- عبد اللّه خان شیروانی- كاظمخان شقاقی- اسد اللّه خان ماكوئی- علینقی خان- علی اكبر خان برادر مشار الیه- زین العابدین خان- احمد خان- جعفر خان سرهنگ سابق فوج تخته قاپو- ابو الحسن خان- محمد خان یزدی- امان اللّه خان ولد ابراهیم آقای ماكوئی- فرج اللّه خان ایضا- حسینقلی خان سرهنگ سابق فوج پنجم شقاقی- مهدیخان افشار- عبد العلی خان- حسنعلی خان هراتی- حسنعلی خان ولد مرحوم فضلعلی خان- ابراهیم خان لاریجانی- خانبابا خان لاریجانی- حسنخان افشار اسدآبادی- رضا خان گودرزی- پاشا خان خمسه‌ای- محمد حسنخان دویرن- علیقلی خان كمره- آقا جان خان- علینقی خان گروسی- غلامرضا خان مافی- علیقلی خان ولد مرحوم حاجی بهاء الملك- حسینقلی خان ولد ایضا- مرتضی قلیخان ولد ایضا- جعفر قلیخان- سلیمانخان- اسد اللّه خان پسر مرحوم حاجی سعد الدّوله- بیوكخان ولد مرحوم محمد خان امیر تومان- فتح اللّه خان قراگوزلو- فتحعلی خان درجزینی- حسنخان نواده جناب صاحبدیوان
نایبان آجودانباشی
جلال الدین میرزا- مصطفی خان قاجار- علیرضا میرزا- عزیز اللّه میرزا- قزل ارسلان میرزا- احمد میرزا خلف مرحوم تیمور میرزا- احمد میرزا خلف مرحوم كیقباد میرزا- ارسلان میرزا- امیر اصلان میرزا- سلطان مجید میرزا- میرزا بزرگخان- اسد اللّه خان- مصطفی قلیخان خلف مرحوم منوچهر خان- نصیر خان قزوینی- میرزا علی- اسد اللّه خان دنبلی- حسینقلی خان افشار- میرزا مسعود خان ولد مرحوم سیف الملك- حسنخان افشار- میرزا یوسفخان-
ص: 1230
میرزا مسعود خان فیروزكوهی- حسینخان نوری- غلامحسینخان- رحمت اللّه خان نواده مرحوم سیف الملك- رستمخان گرجی- سلطان احمد میرزا- علی اكبر خان نواده مرحوم فضلعلیخان- یشموتخان- هادیخان زرندی- حسینخان خلف مرحوم جارچی‌باشی- میرزا عبد اللّه خان نائینی- كیناز میرزا یوسفخان- محمّد آقا- مصطفی قلیخان ولد مرحوم صمصام الدوله- حسنخان ولد نصر اللّه خان سرتیپ زنبوركخانه- محمد علیخان ولد امیر الامراء- غلامرضا خان یزدی- قهرمانخان- سیّد حسنخان فیروزكوهی- سید حسینخان ایضا- حسنخان ولد مرحوم علی قلیخان- میرزا عیسی خان ولد مرحوم عبد الرّسول خان- عبد الكریمخان- خانبابا خان خلف مرحوم حاجی سعد الدوله- محمّد صادقخان قراباغی- بیوكخان افشار- مهدی خان ایضا- محمد علیخان ولد هاشمخان- سیف اللّه خان ولد ایضا- میرزا احمد خان ولد مرحوم حاجی شجاع الملك- نجفقلی خان- عبد العلی خان افشار- جلال الدین میرزا ولد مرحوم عماد الدوله- میرزا حسنخان- امیر خان- محمد خان قاجار- آقا لرخان پسر جبرئیل خان مسیحی- علی اكبر خان ولد مرحوم حاجی محمد علیخان سرهنگ- اسكندر خان- رحمت اللّه خان- حسینخان ولد شكر اللّه خان- علی بیگ افشار- محمد علیخان ولد عبد الرزاقخان سرتیپ- ابو الفتح خان ولد حیدر علی خان- محمود آقای مأمور خراسان- اسمعیل خان بسطامی- مرتضی قلیخان كمره‌ای- رحمت اللّه خان برادر مرحوم دبیر الملك- مصطفی قلیخان قاجار- محمّد علیخان كرندی- غلامحسین خان ولد محمد علی خان سقزی- قاسمخان ملایری- محمد حسینخان- علیخان- یار محمّد خان- میرزا حسینخان ولد مرحوم میرزا زكی- غلام حسین میرزا- اسد اللّه خان تفرشی- صادقخان منسوب مرحوم وكیل الملك- تقیخان كرمانی- حاجی حبیب اللّه خان كرمانشاهانی- عبّاسقلی خان- حسین آقای افشار نزد جناب امیر نظام- حسین آقا ولد علی بیگ افشار
ص: 1231
یاوران خارج از فوج
مرتضی قلیخان- یوسفخان- حسن رضا خان كرمانی- اسكندر خان پسر جبرئیل خان- قهرمان بیك- احمد بیك ولد علیرضا خان- حسین بیك ولد ایضا- رضا قلیخان باغمیشه- حسین بیك قراباغی- حسین بیك مرندی- حسینخان مرندی- محسن بیك گرگری- اسمعیل خان بادكوبه‌ای- اسمعیل بیك- علیخان مرندی- عباسقلی آقا ولد مرحوم بهاء الدین آقا- جعفر قلی بیك مرندی- محمد یوسفخان هراتی- عزیز محمد خان ایضا- جعفر قلیخان هراتی- محمد خان- نصر اللّه خان فومنی- رجب خان گودرزی- حسینقلی خان خمسه‌ای- شكر اللّه خان ایضا- عبد الغفار خان قزوینی- اسمعیل خان ولد مرحوم محمد خان امیر تومان- عباسعلی بیك خلف مرحوم جعفر قلی بیك- محمد باقر قراجه‌داغی- اسمعیل خان.
معلّمین معلمین ایرانی
عبد الحسین میرزا- محمد آقای جدید الاسلام- كریمخان- میرزا عبد الوهاب- علیخان قاجار- محمد علیخان- مصطفی بیك- میرزا شكر اللّه- میرزا محمّد علی
معلمین فرنگی معلمین قدیم
مسیو بهلر سرتیپ اوّل- اندرنی صاحب- مسیو لمر موزیكانچی‌باشی- مسیو اسشی- مسیو انجیله طبّالباشی
معلمینی كه تازه آمده‌اند صاحبمنصب
مسیو اسملاك سلطان سواره نظام- مسیو دپروشنك سلطان توپخانه- مسیو گارپسار سلطان پیاده‌نظام- مسیو دودل نایب اول شاسر
سوزافیسیّه
دكومنیكی سواره- كهلر توپچی- پری‌بی‌شاسر- پاترنسترشاسر- مت پیاده‌نظام
ص: 1232
مهندسین و مترجمین
مهندسین
احمد خان قاجار- محمد حسن میرزا- حاجی محمد میرزا
مترجمین
عباسقلی خان سرتیپ و مترجم- میرزا محمّد علی
توپخانه مباركه
سرتیپان
اللّهویردیخان سرتیپ اول- آقا رضا خان ژنرال آجودان مخصوص حضور همایون، مدیر اداره كلّ توپها و قپسّها و خمپاره‌ها و لوازم آن- حاجی غلامرضا خان شهاب الملك- حاجی غلامحسین خان سرتیپ اول- میرزا اسمعیل خان آجودانباشی توپخانه- صفر علی خان سرتیپ بهارلو- حاجی شكور خان سرتیپ فوج دویّم تبریزی و اردبیلی- تقیخان سرتیپ فوج پنجم خوئی- جلیل خان سرتیپ فوج هفتم شقاقی- میرزا فتح اللّه خان سرتیپ فوج هشتم خلخالی- محمّد صادقخان امین نظام سرتیپ فوج مخبران مقدّم- حاجی عبد الحسین خان سرتیپ- اصلانخان سرتیپ
سرهنگان
محمد تقی خان سرهنگ فوج بهادران بهارلو- حاجی محمد خان سرهنگ فوج بهادران بهارلو- صادقخان سرهنگ فوج بهادران افشار- عبد الرحیم خان سرهنگ فوج اول افشار- نعمت اللّه خان سرهنگ فوج چهارم مرندی- محمود خان سرهنگ فوج پنجم خوئی- بیوكخان سرهنگ فوج مخبران مقدّم- میرزا شفیعخان سرهنگ فوج قزوین- میرزا زین العابدین خان اردبیلی- حاجی باقر خان سرهنگ افشار بكشلو- میرزا محمد خان سرهنگ كرمانشاهانی- حسینقلی خان سرهنگ ایضا- میرزا ابراهیم خان سرهنگ ولد مرحوم آجودانباشی- علیرضا خان سرهنگ فوج سیّم گروسی- مصطفی قلیخان- رستمخان سرهنگ سیلاخوری- میرزا محمّد خان سرهنگ پسر ملك الاطباء
ص: 1233
نایبان آجودانباشی
اشارة
احمد خان- میرزا نجاب اللّه ایضا- بیوكخان نایب دویم آجودانباشی- حسنعلی خان نایب سیّم آجودانباشی
یاوران اوّل
محمد صادقخان جزو قراولان انبار- خسرو خان افشار- حبیب اللّه خان ایضا- اسد اللّه میرزا یاور فوج ارونقی- حیدر قلیخان ارونقی- محمّد رضا بیك مرندی- اللهویردی بیك لك- پاشا خان خلخالی- خلیل اللّه میرزای خمسه‌ای- صادقخان قزوینی- غلامحسین خان قزوینی- عبد الباقی خان ایضا- حسینخان نهاوندی- مظفر خان گروسی- فرج اللّه خان كرمانشاهانی- ابو القاسم خان تبریزی جزو قراولان انبار- محمد علی میرزا- رضا خان.
یاوران دویّم
قنبر بیك بهارلو- میرزا رحمیخان تبریزی- حسینخان ارونقی- سیّد ولی بیك مرندی- حسین بیك خوئی- محمد صادق بیك ایضا- بیوكخان شقاقی- اسمعیل خان خمسه‌ای- صادقخان مقدم- كریم بیك مقدم- شیخعلی بیك خمسه‌ای- عبد اللّه بیك گروسی- عباس میرزای بسطامی- جهانشاه میرزای سیلاخوری- ابو الفتح خان ایضا- حاجی فرج بیك خرقانی- محمد آقا ایضا- میرزا رضا قلی جزو قراولان انبار- حاجی میرزا فرج تبریزی جزو قراولان انبار- نادر میرزا جزو قراولان انبار- محمد طاهر میرزا ایضا- آقا بیك ارونقی جزو قراولان انبار.
یاوران سیّم
میرزا صالح خان- میرزا حسینخان- جهانگیر خان- فتحعلی خان خوئی- علی عسكر آقا بیك لك- میرزا حسینخان قزوینی- ذو الفقار خان همدانی- برزو خان همدانی- حسن رضا خان كرمانی- میرزا مهدیخان- سلیمانخان خرقانی- میرزا رضا قلی.
اداره كلّ توپها و قپّسها و خمپاره‌ها و لوازم آن
بریاست آقا رضا خان ژنرال آجودان مخصوص حضور همایون سیصد و بیست
ص: 1234
و چهار نفر.
اجزای حاضر ركاب مبارك
از صاحبمنصب و توپچیان و تحویلداران و قراولان و اصناف توپخانه و غیره: حاجی باقر خان سرهنگ با فوج افشار بكشلو- محمد علیمیرزا یاور اول- سیف الدین میرزا سلطان- میرزا محمد علی علوی سررشته‌دار- میرزا سید تقی ایضا- میرزا علیخان نایب.
نایب نفر- بیكزاده نفر- وكیل و سرجوقه سه نفر- مباشر نفر.
سایر اجزای كارخانه‌جات توپخانه
آقا غلامحسین رئیس كارخانه‌جات- میرزا عبد اللّه نویسنده- میرزا رضا تحویلدار- نجّارباشی و حدّادباشی و غیره پنجنفر- فوج افشار بكشلو و سرای‌داران انبارها و اصناف و غیرهم دویست و هیجده نفر.
مامورین
بجهت تحویلداری توپخانه‌های سرحدات و ولایات هشتاد و شش نفر.
آذربایجان
هفت نفر
شهر تبریز
حسینخان یاور
خوی و ارومی و اردبیل و ساوجبلاغ و لاهیجان و قطر
شش نفر
سایر ولایات
هفتاد و نه نفر
اصفهان
میرزا مهدیخان یاور
شیراز بندر بوشهر عربستان
عباسقلی سلطان
كرمان
عبد العلی خان سلطان
ص: 1235
خراسان و سرحدات
میرزا هاشم سررشته‌دار
قاین و سیستان
فریدون بیك نایب اول
كرمانشاهان
میرزا آقا سررشته‌دار
كردستان
لطف اللّه سلطان
استرآباد
میرزا محمّد علی آجودان سلطان
بسطام
علی كرم بیك وكیل
میان كاله
عباس میرزا یاور
بروجرد
هادیخان نایب
لرستان
محمود بیك وكیل
یزد
محمّد بیك وكیل
انزلی و رشت زنجان
تاریخ منتظم ناصری ج2 1235 انزلی و رشت زنجان ..... ص : 1235
معیل بیك سرجوقه
سایر
از توپچیان و غیرهم كه همراه صاحبمنصبان و مخصوص تحویلداری توپها هستند بیست نفر.
قورخانه مباركه
عمدة الامراء العظام جهانگیر خان آجودانباشی سرتیپ اول و رئیس قورخانه مباركه
سرهنگان
زین العابدین خان سرهنگ- غلامحسین خان سرهنگ- باقر خان سرهنگ- میرزا محسن سرهنگ- عبد اللّه خان سرهنگ- عباسقلی خان
ص: 1236
سرهنگ پسر میرزا علی اكبر خان- اسمعیل خان سرهنگ- حكیم بیكمز حكمیباشی توپخانه و قورخانه
یاوران
بیست و پنج نفر
زنبوركخانه
نصر اللّه خان سرتیپ- عبد الحسین خان سرهنگ- محمد علی بیك یاور اوّل- اسمعیل خان یاور دویّم.
موزیكانچیان صاحبمنصبان
شكر اللّه خان سرهنگ موزیكانچی‌باشی- محمد حسنخان سرهنگ نواده مرحوم خانبابا خان سردار كل- صفر علی خان یاور- غلامحسین بیك یاور.
دسته‌جات موزیكانچی
دسته موزیكانچیان توپخانه
دسته ارنگه و رودباری
دسته لورائی و شهرستانكی
دسته مخصوص نواب اشرف والا نایب السلطنه
دسته موزیكانچیان زنبوركخانه
دسته
اشارة
ساوه
دسته
سیلاخوری
افواج قاهره
تومان اوّل فوج بهادران
اشاره
شجاع السلطنه سرتیپ اوّل- ابراهیم خان سرهنگ
فوج اوّل خاصه
حاجی حسام الدوله سرتیپ اوّل- حاجی نقد علیخان سرهنگ
فوج دویّم خاصّه
ابوابجمعی حاجی حسام الدوله- بسرهنگی حاجی میرزا علیخان
ص: 1237
فوج دویّم نصرت
رحیم خان سرتیپ- احمد خان سرهنگ
فوج مظفّر مراغه
عبد الحسین خان سرتیپ- فرج خان سرهنگ
فوج چهارم تبریزی
آقا خان سرتیپ- جعفر خان سرهنگ
فوج پنجم ایلات
ابوابجمعی حاجی حسام الدوله- بسرهنگی رحیمدل خان
فوج ششم اقبال
ابوابجمعی شجاع السلطنه- بسرهنگی یوسفخان
فوج هفتم افشار
ابوابجمعی اردشیر خان سرتیپ- خسرو خان سرهنگ
فوج هشتم افشار
ابوابجمعی لطفعلی خان سرتیپ
فوج مخبران
بسرهنگی رضا خان
تومان دویّم فوج بهادران خوئی
اشاره
شیخعلی خان سرتیپ- ابو الحسن خان سرهنگ افشار
فوج اوّل ایضا
ابوابجمعی آقا خان سرتیپ- بسرهنگی علیخان سرهنگ
فوج سیّم مراغه
ابوابجمعی فتح اللّه سرتیپ
فوج تخته قاپو
بسرهنگی قلیخان
فوج پنجم شقاقی
ابوابجمعی شجاع السلطنه- بسرهنگی مرتضی قلی آقا
فوج ششم شقاقی
ابوابجمعی شجاع السلطنه- محمد باقر خان سرتیپ
ص: 1238
فوج هفتم خلخالی
میرزا علیخان سرتیپ
فوج مخبران ماكوئی
بهلول پاشا خان سرتیپ- محمد پاشا خان سرهنگ
تومان سیّم فوج قهرمانیّه
اشاره
حسنعلی خان ژنرال آجودان- علیخان سرهنگ
فوج امیریّه
احمد خان سرتیپ- لطفعلی خان سرهنگ
فوج اردبیل و مشكین
ابوابجمعی میرزا زكیخان سرتیپ
فوج هفتم شقاقی
ابوابجمعی حسنعلی خان ژنرال- بسرهنگی خلیل خان
فوج گروس
ابوابجمعی جناب وزیر فواید- بسرهنگی خسرو خان
فوج جدید افشار
ابوابجمعی میرزا علیخان سرتیپ افشار
فوج چهارم جدید مراغه
ابوابجمعی عبد الحسین خان- بسرهنگی صادقخان
فوج ششم قراگوزلو
ابوابجمعی حاجی حسام الملك- بسرهنگی فضل اللّه خان
فوج منصور قراگوزلو
حسام الملك سرتیپ اول- علی اكبر خان سرهنگ
فوج مخبران
ابوابجمعی جناب ناصر الملك- بسرهنگی مهدیخان
تومان چهارم فوج بهادران فراهان
اشاره
ناصر الدوله سرتیپ اول- محمد طاهر خان سرهنگ
ص: 1239
فوج اول طهران
ابوابجمعی وجیه اللّه میرزا سیف الملك
فوج دویّم خلج ساوه
سیف السلطنه سرتیپ اول
فوج سیلاخوری
بسرهنگی رضا خان سرهنگ
فوج هفتم سوادكوه
ابوابجمعی جناب امین السلطان- بسرتیپی صاحبجمع ولد ایشان
فوج مخبران كزازی
صمصام الملك سرتیپ اول- حاجی ذو الفقار خان سرهنگ
تومان پنجم فوج بهادران حشمت
اشاره
ابوابجمعی اسحق خان سرتیپ
فوج دویّم ملایری
ابوابجمعی عسكر خان سرتیپ
فوج سیّم لاریجانی
ابوابجمعی خانبابا خان سرتیپ- بسرهنگی ابراهیم خان
فوج چهارم كمره
بسرهنگی رحمت اللّه خان سرهنگ
فوج پنجم گلپایگان
بسرهنگی محمد باقر خان سرهنگ
فوج ششم قدیم خمسه
ابوابجمعی مظفّر الدوله
فوج هفتم جدید خمسه
ابوابجمعی علینقی خان سرتیپ
فوج مخبران بیات زرندی
جمعی محمد حسنخان سرتیپ- بسرهنگی اسد اللّه خان سرهنگ
تومان ششم فوج بهادران اخلاص افشار
اشاره
ابوابجمعی صاحب‌اختیار- خانبابا خان سرتیپ- علیخان سرهنگ
ص: 1240
فوج اول قدیم قزوین
نصر الملك سرتیپ اول- هدایت اللّه خان سرهنگ
فوج دویّم جدید ایضا
جمعی نصر الملك- بسرهنگی مصطفی خان
فوج سیّم افشار بكشلو
ابوابجمعی اللهیار خان آجودانباشی- بسرهنگی حاجی اسد اللّه خان
فوج چهارم فریدنی
بسرهنگی حاجی مصطفی قلیخان
فوج ششم چهارمحالی
بسرهنگی ابو القاسم خان
فوج هفتم عرب و عجم
ابوابجمعی حاجی بهاء الدوله- عباسقلی خان سرهنگ
فوج مخبران فیروزكوهی
ابوابجمعی اسمعیل خان سرتیپ
تومان هفتم فوج بهادران دماوندی
اشاره
علینقلی خان سرتیپ- محمد حسین خان سرهنگ
فوج دویّم نهاوندی
بسرهنگی علی اكبر خان
فوج سیّم بندپی
بسرهنگی مصطفی خان سرهنگ
فوج ششم خرقانی
ابوابجمعی آجودانباشی- بسرهنگی علیمحمد خان
فوج هفتم قدیم كرمانی
بسرهنگی تقیخان
فوج هشتم شوكت كرمانی
بسرهنگی سلیمان خان گرمسیری
فوج نهم جدید گرمسیری كرمان
ابوابجمعی ابراهیمخان سرتیپ
ص: 1241
فوج مخبران درجزینی
ابوابجمعی سیف السلطنه- بسرهنگی احمد خان
تومان هشتم فوج بهادران كوران قلعه زنجیری
اشاره
بسرهنگی حسینخان سرهنگ
فوج اوّل كرندی
علیمراد خان سرتیپ- نصر اللّه خان سرهنگ
فوج سیّم كلهر
مهدیخان یاور اول
فوج چهارم زنگنه
ظهیر الملك سرتیپ دویّم
فوج مخبران كردستان
جمعی محمد علیخان سرتیپ
تومان نهم فوج بهادران فدوی
اشاره
ابوابجمعی عبد اللّه خان سرتیپ
فوج پشتكوهی لرستان
ابوابجمعی باقر خان سرهنگ
فوج ششم سه‌دهی
حاجی میرزا عبد الوهاب خان سرتیپ- نواب جلاله الدوله سرهنگ
فوج مخبران ترشیزی
بسرتیپی مهدیخان
تومان دهم فوج بهادران قرائی
اشاره
ابوابجمعی عباسعلی خان سرهنگ
فوج اوّل قائینی
ابوابجمعی حشمة الملك- بسرهنگی حاجی پرویز خان
فوج جدید ایضا
جمعی حشمة الملك- بسرهنگی میرزا اسمعیل خان
فوج سیّم تنكابن
ساعد الدوله سرتیپ اوّل- ولیخان سرتیپ سیّم
ص: 1242
فوج مخصوص نواب اشرف والا نایب السلطنه
بسرهنگی میرزا عبد الكریم خان
فوج مهندس ملایری
بسرهنگی ذو الفقار خان
سواره آذربایجانی
دسته افشار صاینقلعه:
بسركردگی عباسقلی خان
دسته افشار ارومی:
ابوابجمعی عبد الحسین خان سرتیپ اوّل- بسرهنگی باقر خان
دسته اردبیل و مشكین:
جمعی باقر خان سركرده- علیقلیخان سركرده
دسته چهاردولی:
نوروز خان سرتیپ- حسینقلی خان سرهنگ
دسته چلبیانلو:
محمود خان سركرده- رحیمخان سركرده
دسته خوئی:
عباسعلی بیك- امین بیك
دسته شقاقی:
جمعی محمد خان
دسته شاطرانلو:
جمعی علیخان سركرده
دسته اینانلو:
جمعی حسنعلی خان یوزباشی
دسته قراپاپاق:
جمعی نجفقلی خان سرتیپ
دسته حاجی علیلو:
بسركردگی رستمخان
دسته قراسوران راه قراجه‌داغ:
جمعی عباسعلی بیك
دسته قراسوران:
جمعی غفار خان سركرده
دسته قراسوران درشق و آستارا:
جمعی امین الوزاره
دسته قراسوران راه مرند:
جمعی لطف اللّه خان
دسته یكانی:
جمعی اسفندیار خان
ص: 1243
دسته كلیبری:
بسركردگی محمد باقر خان
دسته ماكوئی:
بسركردگی نصر اللّه خان
دسته مقدّم:
جمعی محمد صادقخان سرهنگ
دسته مكری:
بسرهنگی حاجی آقا بیك
دسته قوجه بیگلو:
ابوابجمعی حسینقلی خان سركرده
سواره مهاجر
ابوابجمعی عبد القادر خان شجاع الملك شجاع الملك سرتیپ اول- حسنخان سرتیپ قبه- اسكندر خان سرهنگ- كریمخان سرهنگ- علیمحمّد خان سرهنگ ایروانی- فرج اللّه خان- نجفقلی خان- علیخان ولد عبد اللّه خان- نعمة اللّه بیك- صمد آقا- محمد خان یاور ایرنلو- حاجی خان یاور ایرنلو- خلیل خان ایرنلو- شیخعلی خان شكی- محمد خان ولد لطفعلی خان- غلامحسین خان- علی اكبر آقا- عباس آقا ولد غفار خان
سركردگان غلام نصرت
میر هدایت خان- میر زین العابدین خان- علیقلی خان- حسینخان- ابراهیم آقای سرهنگ- اسكندر خان- سلیمان خان
خراسانی ارض اقدس جماعت هزاره
یوسف خان سرتیپ- اسمعیل خان سرهنگ
جماعت تیموری
جمعی علیمراد خان سرتیپ
جماعت مروی
جمعی عطاء اللّه خان
جماعت درجزینی
جمعی بهادر خان بیگلربیگی
جماعت جمشیدی
جمعی ذو الفقار خان
جماعت باخرزی و جامی
علیرضا خان قراولباشی- حسینخان سركرده- محمد رضا خان سركرده- گلزار خان سركرده
جماعت همّت‌آبادی
جمعی نادر قلی بیك
ص: 1244
جماعت قرائی
جمعی محمد خان سركرده
جماعت سبزواری
دسته: محمد رضا خان- دسته:
امان اللّه خان- دسته: سعادتقلی خان- دسته: عباسقلی خان
جماعت نیشابوری و جزایرچی
ابوابجمعی باقر خان
غلامان مشهدی
جمعی خسرو میرزا
غلامان سبزواری
جمعی میرزا فضل اللّه خان
جماعت افشار
جمعی مرتضی قلیخان
ساكنین سرخس
دسته: بابا خان- دسته: محمد امین خان
جماعت سالارآباد
جمعی محمد مركان
جماعت دزدبگیر
دسته: حسینخان نیشابوری- دسته:
رمضان بیك- دسته: غلامرضا خان هراتی
جماعت بجنوردی
جمعی یار محمد خان ایلخانی
جماعت قوچانی
جمعی امیر حسینخان شجاع الدوله
جماعت مردوزانی
جمعی محمد جعفر خان
جماعت دزدابی
جمعی ملا علی عرب
جماعت سرجامی
جمعی حسینخان و حسنخان
جماعت چولابی و ماروشك
جمعی سلیمان آقا
جماعت عنایت‌آبادی
جمعی صید محمد خان
جماعت سیستانی
جمعی گل محمد خان
جماعت هراتی
میرزا مسعود خان سركرده- محمد حسنخان سركرده
جماعت عرب
جمعی بابا خان سركرده
جماعت خوافی
جمعی لطفعلی خان
جماعت بیزكی
جمعی فتح اللّه خان سركرده
جماعت میامی
جمعی حاجی آزاد خان سركرده
ص: 1245
جماعت پشتكوهی
جمعی سعادتقلی خان سركرده
جماعت خورده ایماق
دسته: یار محمد خان- دسته:
حیدر خان
جماعت اردلان
جمعی محمد خان سركرده
جماعت ترشیزی
جمعی محمد حسین خان
جماعت قائینی
جمعی علی اكبر خان سركرده
استرآبادی و غیره استرآبادی
دسته
غلامان استرآبادی جمعی علیخان آقای قاجار
دسته
گلدی خان ریش‌سفید طایفه جعفربای
دسته
ایل گلدی نظر ریش‌سفید آتابای
دسته
قلیخان آتابای
دسته
قوشیه خان آتابای
دسته
امیر خان آقا آتابای
دسته
ایضا نظر ریش‌سفید طایفه آتابای
دسته
قلیچ خان سرهنگ جعفربای
نردینی
جمعی افراسیاب خان سركرده
گودرزی و بسطامی
ابوابجمعی علیمحمد خان سرهنگ- محمد علیخان نایب سركرده
كرمانی
از بابت سواره افشار بسركردگی میرزا محمود
مازندرانی
میرزا علیخان سرتیپ اول ولد مرحوم صدراعظم- میرزا ابو الحسن مشرف
سركردگان
عبد اللّه خان مدانلو- فتح اللّه خان ایضا- صفی خان ایضا- موسی خان جهان بیگلو- اسد اللّه خان ایضا- محمد خان ایضا- حسینخان گرایلی
ص: 1246
- ذو الفقار خان ایضا- حسنخان اوصانلو- محمد خان افغان
جماعت خواجه‌وند
ابوابجمعی جناب امین السلطان- علی اكبر خان سرهنگ- یزدان قلیخان سركرده- نعمة اللّه خان- حسن خان- فتح اللّه خان
سواره عبد الملكی
ابوابجمعی فضل اللّه خان- بسركردگی جعفر خان
عراقی جماعت زرّین كمر
ابوابجمعی ساری اصلان- علیقلی خان یوزباشی- مهدیخان نایب اول
جماعت شاهسون افشار
ابوابجمعی جناب امین السلطان- جهانشاه خان
جماعت بختیاری
جمعی اسفندیار خان سرتیپ
جماعت عرب اردستان
مصطفی قلیخان سرتیپ- میرزا حسینخان سركرده- میرزا حسنخان ایضا
جماعت افشار اسدآبادی
ابوابجمعی صاحب‌اختیار- بسركردگی محمد كریمخان
جماعت خمسه‌ای
جمعی ذو الفقار خان سرتیپ
جماعت شاهسون اینانلو
عزیز اللّه خان صارم الملك سرتیپ دویّم- حاجی لطف اللّه خان سرتیپ سیّم
جماعت شاهسون بغدادی
جمعی شیخعلی خان سرهنگ- امیر علیخان سركرده- اكبر خان سركرده
جماعت شاهسون دویرن
ابوابجمعی جناب امین السلطان- غلامعلی خان سرهنگ- محمد حسینخان ایضا- غلامرضا خان سركرده- ولی محمد خان ایضا
جماعت شاهسون قورت بیگلو
ابوابجمعی حسینقلی خان سرتیپ ولد مرحوم حسینقلی خان
جماعت باجلان
ابوابجمعی احمد خان سرهنگ
جماعت خرقانی
ابوابجمعی اللهیار خان آجودانباشی كل
ص: 1247
جماعت بیرانوند
جمعی حسنخان سركرده
جماعت اصانلو
ابوابجمعی جناب امین السلطان- بسرهنگی حاجی جعفر قلیخان
جماعت قراچورلوی خوار
ابوابجمعی جناب امین السلطان- بسركردگی عزیز محمد خان
جماعت افشار ساوجبلاغ
جمعی حسنخان سرهنگ
جماعت كردبچه
جمعی نصر اللّه خان سرتیپ- بسركردگی خانبابا خان
جماعت هداوند
ابوابجمعی جناب امین السلطان- بسركردگی رحیمخان
جماعت شاهسواری
جمعی نصر اللّه خان سرتیپ زنبوركخانه
جماعت ایلات قزوین
ابوابجمعی نصر الملك
جماعت افشار بكشلو
ابوابجمعی آجودانباشی- بسرهنگی كاظمخان
جماعت چگینی
جمعی نصر الملك- بسرهنگی صادقخان
جماعت احمدوند و بهتوئی
بسرهنگی كریمخان
جماعت كلیائی
بسركردگی جلال الدین میرزا
جماعت نانكلی كرمانشاهان
بسركردگی سید خسرو خان
جماعت نانكلی شهریار
جمعی حسینقلی خان
جماعت یار احمدی
بسرهنگی حاجی احمد خان سرهنگ
جماعت سنجابی
جمعی فرج اللّه خان سركرده
جماعت فیلی
جمعی كریمخان سركرده
جماعت بختیاری
داراب خان سركرده
جماعت عرب و باصری
جمعی محمد حسنخان سرهنگ
پیاده خراسانی شمخالچیان
ابوابجمعی حیدر قلیخان سرتیپ
جزایرچیان سرخسی
غلام محمد خان سركرده- فتح اللّه
ص: 1248
سلطان- رستم سلطان- یوسف بیك
استرآبادی
دسته فندرسكی
جمعی میرزا علینقی خان سرتیپ
دسته كتول
جمعی علیمحمد خان سركرده
دسته مقصودلو
جمعی عبد اللّه خان سركرده
دسته استرآباد رستاقی
جمعی فتحعلی خان ایضا
دسته بالا شاهكوئی
جمعی آقا عبد الرحمن سركرده
دسته پائین شاهكوئی
جمعی محمد علی خان سركرده
دسته سدن رستاقی
جمعی محمد قلی خان سركرده
دسته انزانی
جمعی محمد علیخان سركرده
دسته تمسكنی
جمعی محمد قاسم خان سركرده
دسته ساوری
دسته: جمعی جعفر قلیخان- دسته:
جمعی حاجی آقا رضا
دسته لیوابی و سیل سپر
جمعی اسد اللّه خان سركرده
دسته بلوچ
علی اكبر بیك
دسته‌جات گیلانی
دسته سالیانی
جمعی میر یوسفخان سركرده
سوار گرگانرودی
ابوابجمعی نصرة اللّه خان سرتیپ اول
سوار اسالمی
ابوابجمعی نصرة اللّه خان سرتیپ- بسرهنگی اللهیار خان
دسته انزانی
جمعی جبّار قلیخان سركرده
دسته شفتی
جمعی نعمت اللّه خان ایضا
مازندرانی
جماعت كلبادی و غیره
جمعی میرزا محمد خان سرتیپ- لطفعلی خان سركرده- محمّد مهدیخان سركرده طایفه عمرانلو- جماعت طالش بسركردگی علی اكبر خان- یخكشی بسركردگی علی اكبر خان
جماعت اشرفی
بسركردگی عباسقلی خان
ص: 1249
كرمان
سركرده ندارد
عراق از بابت پیاده بلوچ
جمعی شیخ محمد خان سرهنگ
اداره افواج طرح اطریشی و سواره طرح قزاق افواج طرح اطریشی
از بابت صاحبمنصبان كه برقرار هستند
رژیمان اوّل
از بابت پیاده‌نظام
رژیمان دویّم
از بابت پیاده‌نظام
شابسوی
كه عبارت از فوج مخبران باشد
ژبی
كه عبارت از فوج مهندس باشد
توپچیان توپهای ته‌پر اطریشی
فوج
موزیكانچیان
اداره مزبوره
اداره قزاقیّه
فوج اوّل
بسرتیپی حسنخان سرتیپ
فوج دویّم
بسرتیپی كریمخان سرتیپ
موزیكانچیان
اداره مزبوره
قشون حاضر ركاب
از پیاده‌نظام و سواره و توپخانه و غیره یك صد و پنجاه هزار نفر
ذخیره
پنجاه هزار نفر
دار الخلافه طهران اجزاء حكومت جلیله دار الخلافه
اشاره
جناب محمد ابراهیم خان وزیر دار الخلافه
ص: 1250
اجزای مجلس حكومت
زكیخان- شیر محمد خان- میرزا حسن
منشی و سررشته‌دار
میرزا جعفر تفرشی منشی- میرزا حسین قزوینی ایضا- میرزا هادی گركانی سررشته‌دار- میرزا شفیع تفرشی سررشته‌دار
نواب و مباشرین محال دار الخلافه
میرزا سیّد علی نایب ورامین- میرزا علیمحمد نایب ساوجبلاغ و شهریار- حاجی ابو طالب نایب غار و فشافویه و امین وظایف
علماء اعلام دار الخلافه
جناب میرزا زین العابدین امام‌جمعه- جناب صدر العلماء- جناب حاجی ملّا علی- جناب آقا سیّد صادق- جناب آقا میرزا صالح عرب- جناب آقا میرزا حسن آشتیانی- جناب حاجی آقا محمّد- جناب آقا جمال الدین مجتهد بروجردی- جناب آقا میرزا عبد الرحیم نهاوندی- جناب ملا محمد تقی مجتهد كاشانی- جناب آقا سیّد عبد اللّه- جناب آقا شیخ محمد برادر مرحوم شیخ عبد الحسین- جناب شیخ الاسلام دار الخلافه- جناب آقا شیخ جعفر پسر مرحوم حاجی شیخ محمّد- جناب آقا سیّد مصطفی پسر مرحوم حاجی سید حسین- جناب حاجی ملا آقا بزرگ- جناب حاجی سید جعفر- جناب شیخ محمّد حسن استرآبادی- جناب آقا شیخ موسی.
اعیان و امراء و خوانین و معارف دار الخلافه
از ارباب مناصب دولتی و غیرهم سوای آنهائیكه در دوایر دولتی هستند:
نواب والا اللهقلی میرزا ایلخانی- میرزا محمّد خان نظام العلماء- اعتماد الدوله- حیدر قلیخان ولد مرحوم آصف الدوله- آقا سردار ولد مرحوم سپهدار- عین الملوك- میرزا حسینخان معتمد الملك ولد جناب مشیر الدوله- امیرزاده محمّد میرزا ولد جناب اعتضاد الدّوله- عبّاس میرزا ولد ایضا- فتحعلیخان ولد ایضا- محمود خان ملك الشعراء- حكیم الهی ولد
ص: 1251
مرحوم حكیم الهی- سلیمان خان ولد مرحوم حاجب الدوله- اسمعیل خان بشیر الدوله- میرزا محمد خان- غلامحسین خان- حسینقلی خان ولد مرحوم اعتماد الدوله- حاجی محمد حسنخان- محمود خان- محمد خان ولد مرحوم احمد خان نوائی- محمد حسنخان ولد ایضا- حاجی محمد حسینخان ولد ایضا- حاجی محمد ولیخان- عباس علیخان ولد مرحوم بیگلربیگی- هادیخان ولد ایضا- محمد خان- محمد جعفر خان- حسینخان- هدایت اللّه خان- علی اكبر خان- نجفقلی خان- محمّد باقر خان- امان اللّه خان
وزارت تجارت
اشاره
در اداره نوّاب اشرف والا امیركبیر نایب السّلطنه وزیر جنگ ادام اللّه اقباله العالی.
رؤسا و اعضای مجلس محترم تجارت و معارف تجّار دار الخلافه
امیرزاده نصر اللّه میرزا نایب الوزاره تجارت- حاجی محمد كاظم ملك التّجار ممالك محروسه- حاجی میرزا احمد رئیس التّجار، ناظم امور تجارت- میرزا محمّد حسین كاتب السّلطان- حاجی میر تقی آقا تاجر تبریزی- حاجی میرزا ابراهیم امین التجار كردستان- حاجی علی اكبر تاجر شیرازی- آقا محمّد ابراهیم ارباب- آقا محمد امین ارباب تاجر طهرانی- آقا عبد الباقی ارباب تاجر طهرانی- حاجی محمّد حسن امین دار الضرب تاجر اصفهانی- حاجی علی اكبر تاجر دهدشتی- حاجی محمد ابراهیم ارباب تاجر طهرانی- حاجی ملّا حسن تاجر طهرانی- حاجی محمّد حسین تاجر تبریزی- حاجی محمد حسین تاجر كاشانی- حاجی میر محمّد آقا تاجر تبریزی- آقا میرزا محمّد علی تاجر شیرازی- حاجی علی تاجر یزدی
اداره جلیله پلیس دار الخلافه و احتساب
اشاره
كنت دومنت فرت سرتیپ و رئیس كل ادارات پلیس و احتساب- عبّاسقلی خان سرتیپ نایب كلّ اداره پولیس آجودان حضرت والا امیركبیر وزیر
ص: 1252
جنگ- میرزا سیّد مهدی مستشار رئیس اطاق دعاوی و جنایات- میرزا سیّد یوسف سرهنگ و مستشار و رئیس محلّه سنگلج- میرزا ابو تراب خان سرهنگ نایب اول و مترجم و منشی- میرزا محمد حسین مستشار رئیس محلّه دولت- سلطان قلیخان صفوی مستشار اداره- حسنخان داروغه بازار- عبّاسقلی خان كدخدای محله عودلاجان- میرزا سید احمد رئیس محلّه بازار- میرزا سیّد محمّد نایب كلّ محلّه سنگلج- احمد میرزا صاحبمنصب اداره مأمور خدمت حضرت والا امیركبیر وزیر جنگ- میرزا عبد الرّحیم خان كلانتر اداره قاضی اطاق محاكمات- طاطاوس خان مسیحی دفتردار و تحویلدار اداره جلیله نظمیه- قهرمان میرزا صاحبمنصب رئیس پیشخدمتهای اداره- یحیی میرزا صاحبمنصب- میرزا محمّد علیخان منشی روزنامه‌جات- میرزا ضیاء الدین صاحبمنصب- حاجی میرزا محمّد علی نایب كلّ محله عودلاجان- هاشمخان صاحبمنصب مأمور خدمت حضرت والا امیركبیر وزیر جنگ- میرزا تقی صاحبمنصب مأمور خدمت حضرت والا امیركبیر وزیر جنگ- میرزا حسنخان و میرزا بابا رؤسای مجلس- میرزا ربیع نویسنده استنطاقات
صاحبمنصبان و اجزای احتسابیّه
میرزا علی اشرفخان سرهنگ مهندس كل احتساب- نایب قلی نایب كلّ خیابانهای دولتی- سایر نایبهای محلّات شهر دار الخلافه چهار نفر
اسامی كارگذاران و عمله‌جات مخصوص دربخانه
نواب اشرف والا امیركبیر نایب السلطنه وزیر جنگ ادام اللّه اقباله العالی- جناب حاجی ملا باشی- محمّد حسینخان پیشخدمت حضور همایون فراشباشی حضرت والا- میرزا علی دكتر معتمد الاطباء طبیب حضور همایون و حكیمباشی نواب اشرف والا- امیرزاده حاجی نصر اللّه میرزا امیر آخور- امیرزاده جمشید میرزا صاحبجمع- عبد اللّه خان تفنگدارباشی- اسمعیل خان كشیكچی‌باشی- میرزا عباسعلی خان
ص: 1253
رئیس خلوت- عباسقلی خان سرتیپ مترجم- میرزا علی مستوفی- اكبر خان ناظر- میرزا محمد منشی‌باشی كاتب السّلطان- میرزا ابو القاسم خان منشی مخصوص- میرزا هادی مستوفی- میرزا محمد خان پیشخدمت- هدایت خان شاطرباشی
ادارات متعلّقه به جناب مستطاب اجلّ آقا میرزا یوسف وزیر اعظم داخله و مالیّه
اشاره
وزارت دفتر استیفا- وزارت عدلیه عظمی- وزارت رسائل- بیوتات سلطنتی- انتظامات دربخانه- وزارت علوم- وزارت تلگراف- سؤال و جواب حكّام
اداره خاصّه جناب مستطاب اجلّ آقا
جناب معاون الملك- حاجی میرزا رضا منشی مخصوص- میرزا حسن منشی مخصوص.
اجزاء و منشیان رسایل دولتی بوزارت جناب معاون الملك
میرزا مهدی گیلانی- حاجی میرزا عبد اللّه- میرزا حسن گیلانی- میرزا رضای تویسركانی- میرزا تقی خان فراهانی- میرزا ابراهیم گیلانی- میرزا علی- میرزا قاسم
وزارت دفتر استیفا
جناب میرزا حسن مستوفی الممالك- جناب معاون الملك- جناب میرزا علی قایم‌مقام- امین حضور محصّل بقایا و ناظم دفترخانه مباركه استیفا و پیشخدمت مخصوص حضور همایون- حاجی میرزا نصر اللّه منشی الممالك- جناب میرزا محمود وزیر سابق دار الخلافه- میرزا عیسی وزیر سابق دار الخلاف- حاجی میرزا شفیع- جناب ضیاء الملك- حاجی علاء الملك- میرزا محمّد علیخان- میرزا عبد اللّه خان نوری- میرزا حسین ولد جناب وزیر دفتر- میرزا حسن
ص: 1254
وزیر درب حرم جلالت- میرزا اسد اللّه- میرزا سیّد كاظم مستوفی اصطبل- میرزا محمّد ولی- لسان الملك میرزا هدایت اللّه- میرزا داود وقایع‌نگار- میرزا ابراهیم- میرزا ذو الفقار خان- میرزا رضا ولد مرحوم معین الملك- حاجی میرزا حسینقلی خان- میرزا سیّد احمد- میرزا سیّد محمّد- میرزا محمد حسین ولد مرحوم وقایع‌نگار- میرزا سیّد كاظم مستوفی سابق صندوقخانه- میرزا مسیح- میرزا علی اكبر- میرزا سید ابراهیم- حاجی میرزا سید حسین- میرزا رضا قلی- میرزا ربیع- میرزا شفیعخان گركانی- میرزا اسد اللّه خان نوری- میرزا علیرضا- میرزا حسینعلی ولد مرحوم میرزا زمان- میرزا عبد اللّه آشتیانی- میرزا عبد الوهّاب خان ولد جناب نظام الملك- میرزا علی پسر مرحوم قوام الدوله- میرزا زین العابدین خان- میرزا علیمحمد خان- حاجی میرزا محمّد پسر حاجی میرزا نصر اللّه- میرزا محمد حسین ولد مرحوم میرزا محمد- سراج الملك میرزا- رضا قلیخان- میرزا اسحق- میرزا نصر اللّه فراهانی- میرزا زكی نوری- میرزا محمود ولد مرحوم صاحبدیوان- میرزا سیّد رضی- میرزا محمّد طاهر- میرزا كاظم خان لله‌باشی- میرزا حسن ولد مرحوم میرزا موسی وزیر لشكر- میرزا عبد الرحیم خلخالی- میرزا محمد ولد مرحوم میرزا هادی- میرزا رضای البرز- میرزا سیّد محسن- میرزا رضای تویسركانی- میرزا علی- میرزا محمد ولد حاجی میرزا عبّاسقلی- میرزا عبد العلی- میرزا حسن پسر میرزا ابراهیم- میرزا حسینقلی خان پسر مرحوم میرزا نظر علی- میرزا علی ولد مرحوم وكیل لشكر- میرزا شكر اللّه پسر نصیر الملك- میرزا حسینخان ولد مرحوم میرزا رضا مهندسباشی- میرزا جعفر- میرزا محمود خان نواده مرحوم قایم‌مقام- میرزا خانلر مازندرانی- میرزا سیّد محمّد پسر مرحوم حاجی میرزا محمد حسین- عزب‌باشی دفتر استیفا
مأمورین
جناب صاحبدیوان وزیر نظام مأمور بكارگذاری مملكت فارس- جناب حاجی مشیر الملك مقیم فارس
ص: 1255
- جناب حاجی مستشار الملك پیشكار مملكت خراسان- صدیق الدوله مأمور آذربایجان- میرزا حسینخان ولد جناب صاحبدیوان مأمور فارس- میرزا محمّد مستوفی نظام مأمور بحكومت ابوشهر- مؤیّد الملك میرزا احمد خان متوقف فارس- احتساب الملك مأمور بحكومت ملایر و تویسركان و نهاوند- میرزا باقر مأمور بحكومت شاهرود و بسطام- میرزا محمّد حسین خمسه‌ای پیشكار خمسه- بیان الملك میرزا رضا مأمور فارس- میرزا ابو القاسم خان نوری مأمور آذربایجان- میرزا عبد الكریم ولد مرحوم نایب متوقف گیلان
وزارت عدیله عظمی
تاریخ منتظم ناصری ج2 1255 وزارت عدیله عظمی ..... ص : 1255
اب جلالتمآب مشیر الدّوله یحیی خان وزیر عدلیّه اعظم
اعضای مجلس وزارت عدلیه عظمی
میرزا یوسفخان مستشار الوزاره- حكیم الممالك صدر دیوانخانه- اعتماد الملك- حاجی حسینخان ولد مرحوم عمید الملك- حاجی میرزا علی رئیس- فتح اللّه خان ناظم دیوانخانه- میرزا عبد الحسین منشی‌باشی- میرزا علی مستوفی دیوانخانه
مجلس مخصوص تحقیق
حاجی میرزا حسینخان گرانمایه رئیس- میرزا محمد حسین منشی- میرزا حسن منشی شیرازی
منشیان دیوانخانه عدلیّه
میرزا اسمعیل منشی- میرزا ابو القاسم ایضا- میرزا ابراهیم خان- میرزا محمّد علی- میرزا زین العابدین- حاجی میرزا زین العابدین- میرزا سیّد مهدی
مجلس دیوان مظالم
حاجی رحیمخان قاجار رئیس مجلس- میرزا موسی خان گیلانی مأمور بندر ابوشهر- میرزا باقر منشی- میرزا حسن منشی گیلانی- میرزا رضا منشی- میرزا محمد علی منشی- میرزا محمود منشی
ثبّات و كتابچه‌نویس
میرزا عبد الغنی منشی و كتابچه‌نویس
ص: 1256
- میرزا عبد الكریم عریضه‌نگار- میرزا سیّد احمد ثبات- میرزا اسد اللّه ایضا
خلوت همایونی ارباب مناصب
جناب امین خلوت رئیس عمله خلوت همایونی و تفنگدارباشی- حكیم الممالك پیشخدمتباشی سلام و محصّل اتمام و انجام احكام و اعمال دیوانخانه مباركه عدلیّه عظمی- غلامحسین خان خازن ركیب‌خانه مباركه- امیرزاده سلطان حسین میرزا مدیر باغات و عمارات دوشان‌تپه- میرزا تقی خان منشی حضور همایون و نایل كل وزارت وظایف.
سایر
ادیب الملك- محمّد حسنخان محقّق- جعفر قلیخان ولد مرحوم اعتماد الدوله- محمد حسینخان پیشخدمت و فراشباشی حضرت والا نایب السلطنه امیركبیر وزیر جنگ- میرزا احمد خان سرتیپ اوّل سواران مهدیّه و منصور- غلامحسین خان ولد مرحوم امین الدوله- محمد ابراهیم خان ولد مرحوم امین الدوله- نور محمد خان امین دیوان- آقا رضا ناظم خلوت- میرزا عبد اللّه خان- جبّار خان- آقا علی خان امیر صرّه- آقا میرزا محمّد گروسی- حاجی حبیب اللّه خان- محمد حسنخان- آقا سیّد عبد الكریم خان- حسینخان محلّاتی- امیرزاده آقا مسیح- اكبر خان پسر محمّد خان- امیرزاده تیمور میرزا
صندوقخانه و رختدارخانه
امین السّلطنه صندوقدار و جامه‌دار خاصّه و خازن مخزن تداركات عسكریّه دولت علیّه
اطبّاء خاصّه
جناب دكتر طولوزان حكیمباشی- ملك الاطباء میرزا كاظم- شیخ الاطباء میرزا حسینعلی- معتمد الاطباء میرزا علی دكتر و حكیمباشی حضرت والا امیركبیر نایب السلطنه وزیر جنگ- میرزا محمد دكتر رئیس مریضخانه مباركه- میرزا سید رضی حكیمباشی نظام- میرزا زین العابدین كاشانی- میرزا نصر اللّه تنكابنی- میرزا لقمان ولد ملك الاطباء- میرزا
ص: 1257
سید علی- حاجی میرزا حبیب اللّه تنكابنی- میرزا اسد اللّه كاشانی- مسیو هیدنه دندان‌ساز
فراشخلوتان خلوت همایونی
میرزا كریم تحویلدار عمله خلوت همایونی- محمد صادقخان فراشخلوت- آقا سیّد ابو القاسم- آقا سلیمان ده‌باشی خلوت- آقا سیّد محمد- آقا صادق- میرزا هدایت
قهوه‌خانه مباركه
غلامعلیخان قهوه‌چی‌باشی- آقا جبّار قهوه‌چی
تفنگداران خاصّه
بریاست جناب میرزا محمد خان امین خلوت- رضا قلیخان- محمّد زمان
خان- رستمخان- مصطفی قلیخان- آقا خان- فرج خان- میرزا باقر خان- علی اكبر خان- قهرمانخان- حیدر خان- محمد كریمخان- حسنخان پسیان- اسد اللّه خان- اسمعیل خان- محمد خان گرجی- نصر اللّه خان نوری- رضا خان- نادر بیك- میرزا ابو الفتح خان- حاجی تقی خان- حاجی عیسی خان
خواجه‌سرایان
معتمد الحرم حاجی آغا جوهر خواجه‌باشی و سرتیپ آغا محراب- حاجی سرور خان- حاجی آغا فیروز- آغا حسن- حاجی غلامعلی- آغا سیّد اسمعیل- آغا بهرام- آغا فتح اللّه- آغا نوری- آغا فرج
وزارت جلیله خارجه جناب جلالتمآب مؤتمن الملك وزیر امور خارجه
اجزاء وزارتخارجه و سفراء و مأمورین داخله و خارجه ملتزمین ركاب
جناب محمد حسن خان صنیع الدّوله مقدّم السّفراء
اداره صدیق الملك رئیس كلّ دفاتر وزارتخارجه
كه واسطه رجوع كل اداره‌ها و اجزاء با جناب جلالتمآب وزیر دولخارجه است
ص: 1258
- میرزا سلیمان خان نایب اول وزارت خارجه- میرزا مصطفی خان نایب اول وزارت خارجه- میرزا جواد خان نایب اوّل وزارت خارجه متصدی امور تجارتی- محمّد طاهر میرزا نایب وزارت خارجه- نجفقلی خان پسر مرحوم حاجی محمد باقر خان بیگلربیگی- حاجی حسین قلیخان پسر مرحوم صدراعظم- میرزا عبد الوهّاب خان نایب وزارت خارجه پسر مرحوم میرزا محمد علیخان- حاجی میرزا علی اكبر خان نایب وزارتخارجه- میرزا عبد الرّحیم خوشنویس راقم عنوان نامه‌جات- میرزا عباسقلی خان منشی مخصوص و مدیر انتظامات دفتریه پسر مرحوم لسان الملك- میرزا محمود خان منشی رموز- میرزا محمد حسین سررشته‌دار و مستوفی وزارت خارجه- میرزا محمّد علی عزب‌باشی- میرزا علی اكبر عزب‌دفتر
اداره منشأت و تحریرات راجعه
بسفارتخانه‌ها
اداره پیغامات جناب جلالتمآب وزیر دول خارجه
بسفراء دول متحابه مقیمین طهران و متصدی تحریرات خاصه- میرزا مهدیخان نایب وزارت خارجه- میرزا مسیح منشی
اداره دفترخانه مخصوص وزارت خارجه
میرزا محبعلی خان ناظم دفترخانه مدیر- میرزا رضی خان دفتردار- میرزا محمد حسین خان دفتردار- میرزا جهانگیر پسر ناظم میرزا ابو القاسم آقا محمد
اداره تحریرات راجع بسفارت انگلیس
میرزا مهدیخان نایب وزارت خارجه- میرزا عبد المطلب منشی
اداره رجوعات و محاكمات فیمابین تبعه دولتین
ایران و عثمانی و تحریرات راجع بسفارت اطریش و فرانسه- میرزا عبد اللّه خان سرتیپ مستشار الوزاره مدیر
ص: 1259
- میرزا اسد الله منشی- میرزا آقا منشی- میرزا عبد الوهاب خرقانی
اداره نوشتجات راجع بسفارت عثمانی
میرزا شكر اللّه نامه‌نگار مدیر- میرزا مهدیخان پسر مرحوم وكیل لشكر منشی- حاجی میرزا رضا خان منشی
اداره تحریرات راجعه بسفارت روس
میرزا نصر اللّه خان منشی مخصوص مدیر- میرزا حسینخان پسر میرزا مهدی پیشخدمت- میرزا حسنخان پسر مرحوم میرزا ابراهیم خان نایب الوزاره- میرزا ابو القاسم
اداره تحریرات راجعه بكارگذاریهای خارجه ولایات
میرزا محمد قلیخان منشی مدیر- میرزا حسینخان پسر مرحوم میرزا اسمعیل خان- میرزا علی ایضا پسر مرحوم میرزا اسمعیل خان
اداره پیغامات مجالس وزراء عظام و تحریرات داخله و غیره
حاجی میرزا محمّد علی- میرزا محمود
اداره مخابرات تلگرافیّه
میرزا علیخان منشی اسرار- میرزا علینقی- میرزا حسنخان
طبقات صاحبمنصبان و غیره
طبقه اول
حاجی میرزا زمانخان مستشار الوزاره- میرزا یوسفخان مستشار الوزاره- معین الوزاره- میرزا جواد خان سرتیپ- حاجی میرزا صادقخان- اسمعیل خان قاجار نواده آصف الدوله مرحوم نایب الحكومه مازندران- میرزا خانلر خان مأمور مغان- میرزا عیسی خان سرهنگ- حاجی نجفقلی آقا- میرزا غلامحسین- میرزا ابو القاسم خان- میرزا محمود خان مأمور سابق بحر العجم- علی پاشا خان پسر مرحوم میرزا شفیعخان قراباغی مأمور سابق لندن- حاجی میرزا مهدیخان- میرزا محمد علیخان- حبیب اللّه خان پسر حاجی میرزا زمانخان- حسینخان پسر
ص: 1260
مرحوم اللّهیار خان قرائی- میرزا حسینخان پسر میرزا محمود خان
طبقه دویّم
احمد علیخان سرهنگ- حاجی شاه محمّد خان- محمّد حسنخان غلام پیشخدمت- اسمعیل خان ریش‌سفید فرّاشان وزارت خارجه- نور محمّد خان- حاجی محمّد خان تحویلدار- میرزا رفیع- جواد بیك- محمد حسینخان- آقا مهدی
كاغذدار و قلمدان‌دار وزارت خارجه
اشاره
فیروز خان- میرزا محمّد علی
مترجمین
میرزا رضا خان سرتیپ مترجم- حاجی میرزا مهدیخان مترجم تركی- میرزا مهدیخان مترجم و معمار مخصوص- میرزا غلامحسین مترجم روس- میرزا محمّد علی مترجم
مهندسین
میرزا عباسخان سرتیپ و مهندس- میرزا عبد الرحیم خان مهندس- حاجی عباسقلی خان سرهنگ- میرزا علی اشرفخان سرهنگ مهندس- اسد اللّه خان مهندس- میرزا حسین نقاش
اطبّاء
میرزا ابو القاسم حكیمباشی- میرزا عبد الوهاب طبیب- میرزا عبد اللّه طبیب- حكیم بكمز
آجودانها
محمد خان آجودان- میرزا حسینخان نایب آجودانباشی- محمد حسین خان آجودان
سفراء و مأمورین داخله و خارجه
سفارتخانه اسلامبول و سایر خاك دولت عثمانی سفارتخانه اسلامبول
جناب حاجی میرزا محسنخان معین الملك امیر تومان سفیركبیر- میرزا جواد خان مستشار- حاجی محمد صادقخان كارپرداز سابق شام- میرزا رضا خان نایب ترجمان اول سفارت- حاجی نجفعلی خان ژنرال قونسول- میرزا آقا نایب و منشی اوّل
ص: 1261
- دكتر پامادوكا حكیم سفارت- حاجی آقا خان ترجمان ضبطیّه- چورجكی ترجمان تجارت- یوسف بیك ترجمان سفارت پسر مرحوم اسد آقا- مسیو بارونستی قانون‌دان سفارت
بغداد
میرزا محمود خان كارپرداز اوّل- میرزا طهماسبقلی نایب اول- حسن افندی كاتب تركی- حاجی میرزا ابو القاسم ترجمان
بصره
حاجی محمد رضا خان كارپرداز
اماكن مشرّفه كربلای معلّی
میرزا هادیخان نایب- میرزا اسمعیل ترجمان- میرزا محمد كاتب تركی
نجف اشرف
میرزا عبد الوهّاب خان نایب
كاظمین
كریم بیك
سامره
محمد جعفر بیك
دیوانیه
نایب شریف- مشهدی كاظم امین السفراء در دار الخلافه
كارپردازان
مصر
میرزا احمد خان كارپرداز- رعنا افندی مترجم- یعقوب افندی دفتردار
ارزنة الرّوم
میرزا حسنخان كارپرداز- میرزا محمد حسین نایب و منشی
طرابزان
حاجی میرزا حسینخان كارپرداز- علی بیك مترجم
شام
حاجی میرزا حسن كارپرداز
وان
میرزا آقا خان كارپرداز
ص: 1262
سایر قونسولها و وكلاء در خاك عراق عرب و غیره
مسیّب: نصر اللّه بیك- عمّاره: علی بیك- خانقین: محمد اسمعیل بیك- مندلیج: میرزا ابو طالب- سموات:
حسین بیك- قزل رباط و شهر وان:
شیر خان بیك- یعقوبیّه: یوسفخان- حلّه: حاجی عبّاسقلی- سلیمانیّه:
عباس آقا- كركوك: حسن بیك- كوت الاماره: ناصر بیك- قصر شیرین: حسنخان- ازمیر:
محمد خان قونسول- حلب: میرزا شكر اللّه قونسول- جدّه: میرزا حسن قونسول- بیت المقدّس: میرزا هادی- بهروت: اسكندر بیك- دیاربكر.
میرزا حسین- صیدا: حاجی علی افندی- فلیبه: حاجی اللّهویردی- طرابلس شام: جرجیس افندی- سویس: تقاویس- اسكندرون: خواجه حنا- بروسا: احمد آقا- انطاكیه:
موسی بیك- عكّه: احمد افندی- آدنه: میرزا عیسی- سیواس: حسن آقا- انگوری: آقا سیّد علی- صامسوم:
محمد آقا- بالكیه: حاجی علی- روسچق: میرزا معصوم قونسول- اماسیّه: حسن آقا وكیل- صور: حسین افندی
دولت انگلیس سفارتخانه لندن
جناب میرزا ملكم خان ناظم الملك وزیرمختار- میرزا میكائیل خان نایب- میرزا علی نایب و منشی- مستر لنچ ژنرال قونسول
كارپردازخانه بمبئی
میرزا فضل اللّه خان كارپرداز- میرزا سیّد علی منشی- مترجم
دولت روس سفارتخانه پطرزبورغ
جناب میرزا اسد اللّه خان وزیرمختار- میرزا علینقی نایب و منشی مخصوص- حكیم سفارت- مترجم
سفارتخانه پاریس
جناب نظر آقا وزیرمختار- میرزا احمد خان مستشار- مسیو كاردالو كارپرداز در بردو- مسیو دویل در مارسیل- مسیو دولامار كارپرداز در شهر روال- حكیم سفارت- مسیو
ص: 1263
هرمال وكیل
سفارتخانه نمسه
جناب نریمانخان وزیرمختار- میرزا حسنخان نایب اول- ارتاكی بیك وابسته بسفارت
قفقازیّه كارپردازخانه تفلیس
میرزا محمود خان كارپرداز اوّل- میرزا معصوم خان نایب- میرزا رضا خان نایب و مترجم- میرزا محمد منشی و دفتردار
بادكوبه
میرزا عبد الحیم خان قونسول
ایروان
جبّار خان ویس قونسول- میرزا محمّد خان منشی
كارپردازخانه حاجی ترخان
میرزا احمد خان سرتیپ كارپرداز- میرزا موسی منشی- مترجم
مأمورین داخله
تبریز
جناب میرزا عبد الرحیم خان ساعد الملك- حاجی میرزا صادقخان نایب اوّل- قلیخان سرتیپ مهماندار سفراء و مستشار- حاجی میرزا معصوم نایب و منشی اوّل- میرزا مهدیخان سرهنگ نایب اول- میرزا حسنخان سرهنگ نایب و مهماندار- میرزا حسنخان سرهنگ و نایب- ساطور خان سرهنگ و مترجم اول- میرزا رحیم یاور كارگذاری- میرزا محمد آجودان- میرزا محمد دفتردار- عباسقلی خان امین الوزاره رئیس امنای تذكره آذربایجان- میرزا محمد حسین منشی و نایب- میرزا هاشمخان
ارض اقدس
میرزا معصوم خان سرتیپ كارگذار- میرزا حسینخان منشی و نایب
كرمانشاهان
میرزا هادیخان كارگذار- میرزا تقیخان نایب
ص: 1264
كردستان
سلیمانخان كارگذار- عبد اللّه بیك نایب- علی بیك منشی
گیلان
حاجی میرزا سید رضی كارگذار- میرزا حبیب اللّه امین تذكره- میرزا عبد الرسول نایب و منشی اول- میرزا نجم الدین منشی
استرآباد
میرزا جواد خان كارگذار- حاجی میرزا طاهر نایب و منشی- میرزا علینقی خان سرهنگ وقایع‌نگار بندر جز
مازندران
میرزا مهدیخان كارگذار- میرزا ابو الحسن نایب
فارس
محمّد تقیخان سرتیپ كارگذار
بندرعبّاس
حاجی میرزا عبد اللّه خان كارگذار- حاجی میرزا محمد علی نایب
بوشهر
حاجی میرزا عبد اللّه خان كارگذار
اصفهان
محمد جعفر خان كارگذار- اسمعیل خان نایب
یزد و كرمان
ملّا كیخسرو كلانتر طایفه زردشتی یزد و كرمان
سفراء دول متحابه و صاحبمنصبان مقیمین در دربار همایون و سایر سفارت دولت عثمانی در طهران
جناب فخری بیك افندی سفیركبیر- اسمعیل بیك افندی نایب اول- مسیو سركیس نایب دویّم- میرزا حسنخان شوكت منشی اوّل- دكتر ارنو حكیم حافظ الصحّة
سایر ولایات
تبریز
علی بهجت بیك افندی‌باش شهبندر-
ص: 1265
میرزا حاجی آقا منشی- منصور آقا وكیل شهبندر ارومیّه- عبد الاحد آقا وكیل شهبندر ساوجبلاغ
كرمانشاهان
محمد رفیق بیك شهبندر- حاجی ملّا احمد منشی
كردستان
آقا سیّد جابر عرب وكیل شهبندر- میرزا بشیر منشی
شیراز
حاجی سیّد ابراهیم وكیل شهبندر- میرزا سیّد محمد منشی
همدان
حاجی محمّد سعید وكیل شهبندر- آقا محمّد حسین منشی
سفارت دولت روس
در طهران
جناب مسیو زیناویف ایلچی مخصوص و وزیرمختار- مسیو اركیرپولو نایب اول- مسیو غریغرویج مترجم اول- مسیو فلپیسیوف مترجم دویّم- مسیو پاحیطونوف آتشه- مسیو اكنایتوف آتشه- پرنس وابیژا آتشه- مسیو كوربنیسكی حكیمباشی- میرزا علی اكبر منشی اول- میرزا ابو القاسم خان منشی دویّم
سایر ولایات
تبریز
مسیو پطرف ژنرال قونسول- مسیو شولژفسكی نایب- میرزا عبد الكریم منشی اول- میرزا علی اشرفخان منشی دویّم
رشت
مسیو ولاصوف كفیل امور قونسولگری- میرزا عبد اللّه منشی
استرآباد
مسیو كاخانوافسكی- مسیو نپافی وین نایب- میرزا محمود منشی
ارض اقدس
میرزا عبد الكریم بیك
صاحبمنصبان نظام روسی
كلنل دومان توویج رئیس صاحبمنصبان نظام- كابیتن كوكارنكو- كابیتن
ص: 1266
ماكودكین- كابیتن اوبرزدف
سفارتخانه آستریه و صاحبمنصبان نظامی در طهران سفارتخانه
جناب مسیو لكونت شارل زالوسكی وزیر مختار و ایلچی مخصوص- مسیو ژل دشفر نایب
صاحبمنصبان نظامی
ژنرال قستقر خان سرتیپ مهندسباشی- ماژوربارون ستوداك- مسیو اسملاك كابیتن- مسیو گایسلر كابیتن- مسیو دپرشنك كابیتن- بارون دویدل لیتنان- مسیو كومونیكی متعلق بسواره نظام- مسیو كهلر متعلق به توپخانه- مسیو پری‌بی- مسیو مت- مسیو پاترنستر، كه این سه تعلق به پیاده‌نظام و مخبران دارند- سوزافیسیه پنجنفر- كابیتن توپخانه وافتر (؟)- مشاقان
سفارت دولت انگلیس
در طهران
جناب رانلد طامسن وزیرمختار و ایلچی مخصوص و قونسول ژنرال- دالتر رینگ مستشار اوّل- ولیم هكرد مستشار دویم- دیكسن صاحب السنه شرقی- ارثرلاركم صاحب- اسكندر فین‌ویس قونسول- هنری جرجیل دفتردار- سرجوسف دیكسن طبیب- میرزا آقا جان منشی اول مترجم- میرزا زین العابدین منشی دویم- میرزا شیخعلی منشی سیّم- حاجی میرزا حسن منشی چهارم
سایر ولایات
تبریز
دیلیم جارح آبت قونسول ژنرال
گیلان و مازندران و استرآباد
كلنل لوت
بوشهر
كلنل راس بالیوز و قونسول ژنرال- كپتان مكور نایب اوّل- منشی دو نفر- كاتب دو نفر
مشهد مقدّس
میرزا عباسخان
اصفهان
مستر آقا نور
ص: 1267
شیراز
حید علیخان وكیل موقّتی
همدان
آقا سید حسین
كرمانشاهان
حاجی آقا حسن
سفارت دولت فرانسه
در طهران
جناب مسیو دبالوا وزیرمختار و ایلچی
مخصوص- مسیو سوحارت نایب اوّل- مسیو لر مترجم اوّل- مسیو كولومب شانسلیسه دفتردار سفارت- میرزا ابراهیم منشی
تبریز
مسیو امیل برنه ژنرال قونسول- مسیو اودی برشانسلیه- میرزا حسن منشی
هولاند و رومانی
شوالیه لشارشارل كیون ژنرال قونسول دولتین هولاند و رومانی
وزارت دربار اعظم جناب جلالتمآب امیر نظام علاء الدوله وزیر دربار اعظم
كشیكخانه مباركه
عبد اللّه خان كشیكچی‌باشی- میرزا محمد تقی وكیل لشكر مباشر كل محاسبات كشیكخانه مباركه- میرزا احمد سررشته‌دار كل وزارت دربار- میرزا رضا سررشته‌دار مأمور آذربایجان
غلام پیشخدمتان
حسینعلی خان غلام پیشخدمتباشی
غلام پیشخدمت
درجه اول چهارده نفر- درجه دویّم بیست و چهار نفر- درجه سیّم بیست و هفت نفر- درجه چهارم هشتاد و شش نفر
یوزباشیان
محمود خان پسر جناب امیر نظام- رستمخان قاجار- عباسقلی خان
ص: 1268
گرجی- عبد اللّه خان- حیدر قلی خان مافی- محمد قلی خان بیات- هاشمخان زند- كلبعلی خان قبّه‌ای- عزت اللّه خان مافی- بابا خان سیل سپر- علی اصغر خان كنگرلو- محمد حسن خان قزوینی- طهماسبقلی خان آذربایجانی مأمور آذربایجان- سعد اللّه خان ایضا مأمور آذربایجان- محمد اسمعیل خان ایضا مأمور آذربایجان
فراشخانه و سرایدارخانه و نسقچی‌خانه مباركه
محمد حسن خان حاجب الدوله فراشباشی و نسقچی‌باشی
فراشخانه نایبان
درجه اوّل سیزده نفر: حسینقلی خان- آقا شیر محمد- آقا محمد جعفر- ابو القاسم خان- میرزا علی اكبر مشرف- میرزا سیّد جعفر- جعفر خان بیك قراداغی- محمد تقی بیك ابری- میرزا ابراهیم- محمد تقی بیك شمیرانی- آقا علی اكبر- محمد ابراهیم خان- رحیمخان
درجه دویّم نوزده نفر: میرزا محمد تقی- میرزا عباسقلی- آقا رضا قلی- میرزا حبیب اللّه- میرزا عبد الحمید- میرزا اسد اللّه- میرزا محمّد- آقا رجب- آقا مهدی- میرزا عباس- مهدیخان- احمد آقا- كربلائی كاظم- مشهدی عبد اللّه- محمد مهدی بیك- میرزا آقا- میرزا جبار- خیام‌باشی- محمد حسین بیك چراغچی‌باشی درجه سیّم سیزده نفر
قاپوچیان
محمد آقا قاپوچی‌باشی- احمد خان نایب ایضا- سایر دو نفر
سرایدارخانه مباركه
محمد ابراهیم خان سرایدارباشی- حسنعلی خان نایب ولد سرایدارباشی- رضا خان نایب ولد ایضا- آقا یوسف نایب- آقا نجف ایضا- سایر نایبان چهار نفر
نسقخانه مباركه نایبان نسقچی‌باشی
عباسخان قاجار- هادیخان قاجار- یوسفخان قاجار- محمد زمانخان قاجار- ابو القاسمخان قاجار- میرزا آقا
ص: 1269
تبریزی- میرزا حسین مشرف- خانبابا خان سربندی- علی اصغر بیك قزوینی- میرزا محمود نوری- محمد رضا خان قزوینی- یحیی بیك طهرانی
غلامان مهدیّه و منصور
میرزا احمد خان پیشخدمت خاصه و سرتیپ اول و رئیس غلامان مهدیّه و منصور
یوزباشیان مهدیّه
محمود خان خلف مرحوم سپهدار- رحمت اللّه خان قورت بیگلو- حاجی حسینخان قاجار- میرزا تقیخان مأمور آذربایجان- فتح اللّه خان بیات
غلامان منصور
از بابت یوزباشی و سركرده بیست و سه نفر
عراقی
پانزده نفر: نواب فریدون میرزا- عباسقلی خان سرهنگ ولد حاجی صمصام الملك- زین العابدین خان سرهنگ ولد حسام الملك- محبعلی خان خلج ساوه مأمور آذربایجان- حاجی محمد ولیخان سیل سپر- خیر اللّه خان مافی- اسمعیل خان شاملو- آقاسی خان شاملو- میرزا رضا قلیخان- اسكندر خان خلج ساوه- میرزا موسی خان ملایری- شعبانعلی آقا قاجار قزوین- علیمراد خان تكلو- ولیخان قاجار قزوین- اسد خان كاكاوند
آذربایجانی و غیره
هشت نفر: لطفعلی خان گروسی- حسینخان قراجه‌داغی- ابراهیم آقا قراجه‌داغی- امان اللّه خان دویرن- علیخان قراجه‌داغی- محمد حسنخان دوزی- حاجی حسینخان ارونقی- زین العابدین خان مشكینی
اداره دار النّظاره مباركه و اداره مقدسّه مهر مهرآثار همایون
بریاست جناب جلالتمآب عضد الملك خوانسالار و خازن مهر مهرآثار
اجزای دار النّظاره مباركه
محمد قلیخان پیشخدمت حضور نایب
ص: 1270
النظاره- میرزا علینقی منشی‌باشی- میرزا علی اكبر مشرف- میرزا صادق سررشته‌دار- میرزا علی اكبر شربت‌دار ولد مرحوم حاجی قاسم ناظم البكاء- آقا محمد حسن چوركچی‌باشی- استاد زین العابدین آشپزباشی- حاجی نصر اللّه طبّاخ خاصّه دویّم
اداره مقدّسه مهر مهرآثار همایون
میرزا زین العابدین حافظ مهر مهرآثار همایون- محمد كریم بیك حامل مهر مبارك سفرا و حضرا- قراول و مستحفظ شش نفر
ایشیكخانه مباركه
بریاست امر الامراء علیخان قاجار
ایشیك آقاسی‌باشی
نایبان ایشیك آقاسی‌باشی
محمد خان قور یساولباشی- محمد امین خان نواده مرحوم حاجی ظهیر الدوله- محمد حسنخان- امان اللّه خان قاجار- مصطفی قلیخان قاجار- جعفر قلیخان پسر مرحوم نور محمد خان سرتیپ- اسد اللّه خان قاجار- عبد الحسین خان قاجار- ابو الفتح خان قاجار- محمد علیخان دنبلی برادر مرحوم شهباز خان- مهدی قلیخان ولد مرحوم میرزا فضل اللّه خان- غلامحسین خان كاشی- حاجی حسینخان بروجردی- محمد خان نوائی- سلیمان خان خدابنده‌لو- حاجی عبد اللّه آقای قاجار- میرزا حسینقلی سررشته‌دار ایشیكخانه مباركه
ادارات خاصّه جناب جلالتمآب امین الملك مدیر و مرتّب دار الشّورای كبری و واسطه عرایض و صدور احكام
وزارت وظایف و اوقاف
جناب جلالتمآب امین الملك وزیر وظایف و اوقاف- میرزا تقیخان منشی حضور همایون و رئیس اداره وظایف و اوقاف- آقا سید مصطفی حسام السادات نایب الوزاره- میرزا مهدی
ص: 1271
منشی‌باشی- میرزا نصر اللّه سررشته‌دار كل- میرزا سیّد حسین معین- میرزا محمد سررشته‌دار- میرزا محمد علی منشی- میرزا محمد حسین منشی و دفتردار
اداره پستخانه مباركه
به وزارت جناب جلالتمآب امین الملك
اجزاء پستخانه دار الخلافه طهران
میرزا رحیم رئیس اداره رسایل خاصه و كل پستخانه‌های ممالك محروسه- مسیو نیكلا نایب اوّل و دفتردار و منشی مكاتبات خارجه- میرزا محمّد علیخان مستشار نایب اول و رئیس اطاق مركزیه- میرزا ابراهیم سررشته‌دار و محاسبه‌نویس كلّ- میرزا مطلّب نقاشباشی تحویلدار كل پستخانه‌ها- میرزا محمد علی السیكر- میرزا هادی تحویلدار امانات- میرزا اسد اللّه منشی‌باشی- میرزا حسینقلی منشی اول- میرزا علی منشی دویّم- میرزا ابو تراب دفتردار استاتستیك- میرزا ابراهیم گیرنده نوشته‌جات- میرزا اسد اللّه تحویلدار امانات خارجه- میرزا علی معین ایضا- میرزا مهدی و میرزا آقا معین، میرزا هادی تحویلدار امانات- میرزا ابراهیم ممیّز دوران نوشتجات اطاق- میرزا علی دفتردار ملتمسه امانات و سفارشی- میرزا علی معین و میرزا ابراهیم، جداكننده نوشتجات و امانات- میرزا اوانس دفتردار ملتمسه امانات و نوشتجات سفارشی- میرزا ادریس و مسیو نیكلاء موركین معین ایضا و مترجم زبان روسی و فرانسه- اسمعیل خان كه در خیابان پاكت نوشتجات خارجه و غیره میگیرد- نادعلیخان غلام‌باشی- محمد خان نایب اول ایضا- طهماسب بیك یساول- غلامان كل ولایات كه حمله بسته مینمایند سوای آذربایجان هشتاد نفر- فراشان پستخانه مركزیه ده نفر
خط آذربایجان
آذربایجان پستخانه مركزیه تبریز
میرزا حسن سرهنگ و رئیس- میرزا حاجی آقا تحویلدار خارجه- میرزا سیّد كاظم تحویلدار- میرزا رضا سررشته‌دار- میرزا مهدی محرّر-
ص: 1272
منشی دو نفر- مسیو امانوئل- غلامان شانزده نفر- فراش پنجنفر
پستخانه‌های ولایات جزو آذربایجان
میانج
مباشر نفر- فراش نفر
ساوجبلاغ
مباشر نفر- نویسنده نفر- فراش نفر
ارومیه
مباشر نفر- نویسنده نفر- فراش نفر
خوی
مباشر نفر- نویسنده نفر- فراش نفر
مراغه
مباشر نفر- نویسنده نفر- فراش نفر
اردبیل
مباشر نفر- نویسنده نفر- فراش نفر
سلماس
مباشر نفر- فراش نفر
جلفا
امانوئل مباشر- نویسنده نفر- فراش نفر
قزوین
میرزا زین الدّین رئیس- میرزا شفیع نویسنده- فراش دو نفر
زنجان
میرزا محمد علی رئیس- نویسنده نفر- فراش دو نفر
رشت و انزلی
میرزا محمد علی رئیس- نویسنده نفر- میرزا جبار تحویلدار- فراش دو نفر- رئیس پستخانه انزلی نفر- نویسنده نفر- فراش نفر
خط فارس
قم:
میرزا نصر اللّه رئیس- نویسنده نفر- فراش نفر
سلطان‌آباد
میرزا نصر اللّه رئیس- نویسنده نفر-
ص: 1273
فراش نفر
كاشان
میرزا هاشم رئیس- نویسنده نفر- فراش نفر
اصفهان
میرزا گرگین رئیس- میرزا نصر اللّه نویسنده- فراش دو نفر
جلفای اصفهان
یوسفخان رئیس- محرّر نفر- فراش نفر
آباده
میرزا جعفر رئیس- فراش نفر
شیراز
نظر علیخان رئیس- میرزا باقر نویسنده- فراش دو نفر- قاصد شش نفر
بندر بوشهر
میرزا زیتون رئیس- میرزا حسن نویسنده- فراش دو نفر- قاصد شش نفر
كازرون
مباشر نفر- فراش نفر
خط یزد و كرمان
نائین
میرزا محمد حسین رئیس- فراش نفر
یزد
میرزا ابو القاسم رئیس- نویسنده نفر- فراش دو نفر- قاصد سه نفر
كرمان
میرزا علیرضا رئیس- نویسنده نفر- فراش نفر
رفسنجان
مباشر نفر- فراش نفر
خط خانقین
نوبران
مباشر نفر- فراش نفر
همدان
میرزا یحیی رئیس- میرزا محمد نویسنده- فراش دو نفر
ص: 1274
تویسركان
میرزا احمد مباشر- فراش نفر
كنگاور
میرزا محمد مباشر- فراش نفر
كرمانشاهان
حاجی میرزا ابراهیم رئیس- نویسنده نفر- فراش دو نفر
خانقین
میرزا محمود مباشر- فراش دو نفر
خط خراسان
سمنان
میرزا عباس رئیس- فراش دو نفر
شاهرود و بسطام
میرزا سید نصر اللّه رئیس- نویسنده نفر- فراش نفر
سبزوار
میرزا اسمعیل رئیس- نویسنده نفر- فراش نفر
نیشابور
میرزا محمّد حسین رئیس- فراش نفر
ارض اقدس
میرزا علیخان رئیس- میرزا حسن نویسنده- فراش چهار نفر
مازندران
آمل
اشاره
میرزا حسن رئیس- فراش نفر
بارفروش
حیدر خان رئیس- فراش نفر
ساری
حسینخان رئیس- نویسنده نفر- فراش نفر
استرآباد
میرزا ادریس رئیس- نویسنده نفر- فراش نفر
خط كردستان
دولت‌آباد
اسد اللّه خان رئیس- نویسنده نفر-
ص: 1275
فراش نفر
نهاوند
میرزا فتح اللّه رئیس- فراش نفر
بروجرد
میرزا عبد الغنی رئیس- فراش نفر
بیجار گروس
میرزا فرج اللّه رئیس- فراش نفر
سنندج كردستان
ابو القاسم خان رئیس- نویسنده نفر- فراش نفر
نوّاب چاپارخانه‌ها
از طهران به قزوین
آقا باقر مدیر راه شوسه دولتی
از قزوین الی زنجان
مشهدی سردار نایب
از قزوین الی رشت
عمو جان- ابو القاسم- میرزا باقر- قند علی بیك
از زنجان الی آذربایجان
حاجی میرزا اصغر- حاجی سید علی- علی اكبر بیك
از طهران الی قم
غلامعلی بیك
از قم الی اصفهان
صفر علیخان
از اصفهان الی شیراز
حیدر بیك- امیر قلی بیك
نایب یزد و كرمان
فرج اللّه خان
نایب همدان و كردستان
تقیخان
نایب كرمانشاهان
علی اصغر بیك
نوّاب خراسان
جبّار خان و غیره
ص: 1276
راه مازندران
طهماسب بیك
استرآباد
میرزا اوانس
وزارت علوم و غیره جناب جلالتمآب مخبر الدوله وزیر علوم و تلگراف و معادن ممالك محروسه
وزارت علوم
مدرسه مباركه دار الفنون
رؤساء و صاحبمنصبان
جعفر قلیخان سرتیپ اوّل با حمایل سبز رئیس مدرسه- محمد حسینخان سرتیپ دویّم ناظم مدرسه- میرزا اسد اللّه خان نایب اول وزارت علوم- محمد تقی میرزا سرتیپ سیّم آجودان مدرسه- میرزا محمّد حسین رئیس الكتاب احكام‌نویس- میرزا محمد تقی سررشته‌دار مدرسه- اسد اللّه خان كتابدار- محمد حسین میرزا روزنامه‌نویس
معلّمین
ایرانی
حاجی نجم الملك معلّم كلّ علوم ریاضی و منجم‌باشی و صاحب درجه سرتیپی دویّم با حمایل و نشان- میرزا ابو القاسم حكیمباشی معلم طب ایرانی- میرزا كاظم معلّم حكمت طبیعی و شیمی دارای نشان درجه سیّم شیر و خورشید و نشان طلای علمی- میرزا علی دكتر معتمد الاطباء معلم طبّ فرنگی درجه سرتیپی دویّم با حمایل و نشان- میرزا محمد دكتر معلّم طب فرنگی درجه سرتیپی سیّم- میرزا اسد اللّه معلم فارسی و عربی و پیشنماز مدرسه- محمد حسن میرزا سرهنگ- مهدیقلی خان پسر جناب مخبر الدوله معلم زبان آلمانی و مترجم علوم پیاده‌نظام
فرنگی
مسیو ریشار خان معلم زبان فرانسه
ص: 1277
درجه دویّم سرتیپی- مسیو پروسكی خان معلم زبان فرانسه، درجه دویّم سرتیپی- مستر طلر معلم زبان انگلیسی و دارای نشان درجه سیّم شیر و خورشید- مسیو لمر معلم موزیك دارای نشان سیّم شیر و خورشید و نشان طلای علمی- مادروس خان معلم زبان روسی سرهنگ و دارای نشان درجه چهارم شیر و خورشید- مسیو وت معلّم پیاده‌نظام
مهندسین فارغ التحصیل
سلیمانخان سرهنگ ولد حكیم داود خان- سلیمان قلیخان ولد حاجی محمد جعفر خان دارای حمایل و نشان سرهنگی- عباسقلی خان ولد حاجی نجفقلی خان دارای نشان درجه چهارم شیر و خورشید- احمد خان قاجار دارای حمایل و نشان سرهنگی- علیخان ولد ملك الشعراء دارای نشان درجه چهارم شیر و خورشید- احمد خان ولد ایضا دارای نشان درجه چهارم شیر و خورشید- محمد حسین میرزا دارای نشان درجه چهارم شیر و خورشید- حسنخان ولد باقر خان دارای نشان طلای علمی- حسینقلی خان قاجار دارای نشان درجه چهارم شیر و خورشید- زین العابدین میرزا مأمور خراسان
اطبّاء
میرزا علی اكبر خان دارای حمایل و نشان سرهنگی- میرزا ابراهیم دارای نشان و حمایل سرهنگی- میرزا عبد اللّه دارای نشان طلای علمی- میرزا ابو الحسن خان دارای نشان طلای علمی- میرزا حسن ولد میرزا ابو الحسن دارای نشان طلای علمی- میرزا سید مهدی دارای نشان طلای علمی- محمد جعفر میرزا ولد ملك‌آرا- میرزا مؤمن ولد میرزا محمود مأمور كردستان- محمد باقر خان ولد محمد حسین خان دارای نشان طلای علمی- رضا خان ولد ایضا دارای نشان طلای علمی- میرزا مصطفی ولد میرزا احمد مأمور خرم‌آباد- میرزا محسن ولد میرزا بیك مأمور كردستان- میرزا شیخ محمّد- میرزا علی اكبر شیرازی- حیدر میرزای شاهرخشاهی- میرزا محمد ولد میرزا محمد حسین- میرزا خلیل ولد میرزا علی- میرزا یوسف ولد میرزا محمود- میرزا ابو القاسم
ص: 1278
خلفاء
ده نفر: سلیمانخان ولد خداداد خان- آقا خان ولد شیرزاد میرزا- میرزا احمد ولد میرزا حسن- مهدیخان ولد ملك الشعراء- مهدیقلی خان ولد جناب مخبر الدوله مترجم علم پیاده نظام- حاجی خان ولد اسكندر خان- امان اللّه خان ولد اسد اللّه خان- میرزا جعفر خان نقاش- میرزا مسعود خان نقاش- ملّا صادق
شاگردان
دویست و شصت و دو نفر: مهندسین ده نفر- توپخانه بیست نفر- پیاده نظام چهل و هفت نفر- اطباء چهل و پنجنفر- موزیك بیست و پنج نفر- نقّاش هشت نفر- ریاضی‌خوان چهل و شش نفر- فارسی و عربی بیست و یك نفر- مجانی چهل نفر
سایر خدّام
از ناظر و نایب و مؤذّن و فرّاش و غیره و غیره بیست نفر
اطباء و اجزاء مجلس مركزی حافظ الصحّة دار الخلافه باهره و مأمورین ولایات دار الخلافه
جناب مخبر الدّوله وزیر علوم- جعفر قلیخان سرتیپ اوّل و رئیس مدرسه دار الفنون
اطبّای فرنگی
جناب دكتر طولوزان حكیمباشی مخصوص- دیكسن صاحب حكیمباشی سفارت انگلیس- دكتر ارنو مأمور حافظ الصحّة عثمانی- دكتر بكمز
اطبّای ایرانی
ملك الاطباء حكیمباشی حضور همایون- آقا میرزا سید رضی حكیمباشی نظام- میرزا ابو القاسم حكیمباشی و معلم مدرسه- میرزا سید علی حكیم حضور- میرزا علی دكتر حكیم حضور معتمد الاطبّاء و حكیمباشی نواب اشرف والا نایب السلطنه وزیر جنگ- حاجی میرزا حبیب اللّه حكیم حضور- میرزا محمد دكتر رئیس مریضخانه- میرزا
ص: 1279
زین العابدین حكیم حضور- شیخ الاطباء حكیم حضور- میرزا نصر اللّه حكیم حضور- میرزا محمد كاظم معلم حكمت طبیعی- میرزا عبد الكریم- میرزا علی اكبر خان- حسن خان طبیب- ابراهیم میرزا طبیب قزاق- میرزا نصرت رئیس آبله‌كوبی طهران- میرزا عبد اللّه طبیب- میرزا عبد الكریم منشی‌باشی- میرزا محمد تقی سررشته‌دار- محمد حسین میرزا روزنامه‌نویس
مأمورین ولایات
تبریز: میرزا عبد العلی حكیمباشی
خمسه: میرزا رضا
ارض اقدس: محمد حسنخان
مازندران: میرزا محمد
تنكابن: میرزا شیخ محمّد
اصفهان: میرزا موسی ناظم الاطباء
همدان: میرزا حسن
لرستان: میرزا مصطفی
عربستان: میرزا سیّد حسین
كرمان: میرزا عبد الرّضا
كرمانشاهان: میرزا اسمعیل
كردستان: میرزا مؤمن
ساوجبلاغ: میرزا خلیل
شیراز: میرزا حسام الدین
رشت: میرزا سیّد جعفر حكیمباشی
سمنان: میرزا كریم
بسطام: میرزا صالح
سبزوار: میرزا اسمعیل
كاشان: میرزا عبد الجواد
قم: میرزا حسن
یزد: میرزا مرتضی
بروجرد: میرزا ارسطو
ساوه: آقا علی
بوشهر: سیّد عبد الرّضا
عراق: میرزا محمد حسین
اجزاء مریضخانه مباركه دولتی
میرزا محمد دكتر رئیس مریضخانه- حسنخان حكیم و دواساز- میرزا نصرت طبیب حافظ الصحّة طهران و طبیب مخصوص مدرسه دار الفنون و طبیب مریضخانه- میرزا زین العابدین ولد فخر الاطباء- عباسقلی خان مشرف مریضخانه- شیخ ابو القاسم مؤذن مریضخانه- میرزا فرهاد دواساز- آقا سیّد ابو تراب حكیم مقیم روز و شب مریضخانه- میرزا قوام حكیم- میرزا ابراهیم حكیم- محمد حسین تحویلدار اسباب مریضخانه- میرزا احمد ناظر
ص: 1280
مریضخانه- شیر محمد آقا طبّاخ- پرستار هفت نفر- سایر عمله‌جات پانزده نفر
اجزاء مدرسه دولتی تبریز
امیرزاده محمّد حسن میرزا رئیس مدرسه و رئیس تلگراف- آقا خان سرهنگ ناظم و معلم زبان فرانسه- محمد جعفر خان معلّم علم طب- محمد میرزا معلم علم هندسه- محمد حسن میرزا معلم پیاده‌نظام- نجفقلی خان معلم توپخانه- میرزا ابراهیم سررشته‌دار- میرزا عباسقلی ناظر- معلم فارسی یكنفر- ده‌باشی و فراش چهار نفر- عمله كارخانه دو نفر- متعلّمین داخل و خارج چهل نفر
اداره تلگرافیه ممالك محروسه
به وزارت جناب جلالتمآب مخبر الدوله وزیر علوم: چهار صد و نود و هشت نفر
دار الخلافه باهره و حضرت عبد العظیم (ع) ارباب مناصب داخله
حسینقلی خان سرتیپ رئیس كل- میرزا حیدر علیخان سرتیپ- آقا خان سرهنگ- نصر اللّه خان سرتیپ تلگرافچی باغ همایونی- مرتضی قلیخان سرهنگ تحویلدار- رضا خان سرهنگ- محمود خان سرهنگ رشتی- میرزا موسی خان سرهنگ- خداداد خان سرهنگ- تلگرافچی بیست و نه نفر
ارباب قلم
میرزا سلیمخان سررشته‌دار كل- میرزا عبد الوهّاب منشی‌باشی- منشی پانزده نفر- محرّر شش نفر
دفتردار خارجه و غیرها
مسیو شارل سرتیپ دفتردار- خلیل میرزا
سایر
سوار مستحفظ نه نفر- پیاده دو نفر- فراش ده نفر- پیشخدمت و فراشخلوت پنج نفر- قهوه‌چی نفر
سایر ولایات خط فارس
قم
محمد مهدی میرزا رئیس- تلگرافچی نفر- میرزا نفر- فراش نفر
ص: 1281
كاشان
عیسی خان سرهنگ رئیس- تلگرافچی نفر- میرزا نفر- فراش دو نفر
اصفهان
میرزا ابو القاسم خان سرتیپ رئیس- تلگرافچی پنج نفر- میرزا و تحویلدار چهار نفر- فراش چهار نفر- غلام نفر
آباده
تلگرافچی نفر- فراش نفر
شیراز
علی اصغر خان سرهنگ رئیس- تلگرافچی سه نفر- میرزا و محرّر سه نفر- فراش پنج نفر
كازرون
تلگرافچی نفر- فراش نفر
بوشهر
میرزا حبیب اللّه رئیس- تلگرافچی نفر- فراش دو نفر
قهپایه
تلگرافچی نفر- فراش نفر- غلام نفر
نائین
تلگرافچی نفر- فراش نفر- غلام دو نفر
كرمانشاه
تلگرافچی نفر- غلام دو نفر
عقدا
تلگرافچی نفر- غلام دو نفر
انار
تلگرافچی نفر- غلام دو نفر
یزد
محمد جعفر میرزا رئیس- تلگرافچی دو نفر- میرزا نفر- فراش دو نفر- غلام دو نفر
بهرام‌آباد
تلگرافچی نفر- غلام دو نفر
كرمان
عباسعلی خان سرهنگ رئیس-
ص: 1282
تلگرافچی دو نفر- میرزا نفر- فراش سه نفر- غلام دو نفر
خط آذربایجان و گیلان
قزوین
محمد مهدی میرزا رئیس- تلگرافچی سه نفر- میرزا نفر- غلام دو نفر- فراش سه نفر تاریخ منتظم ناصری ج2 1282 زنجان ..... ص : 1282
زنجان
میرزا مهدیخان رئیس- تلگرافچی نفر- فراش سه نفر
میانج
تلگرافچی نفر- فراش نفر
تبریز
محمد حسن میرزا رئیس- تلگرافچی هشت نفر- میرزا دو نفر- فراش پنج نفر- غلام دو نفر
خوی
تلگرافچی نفر- غلام نفر- فراش دو نفر
جلفا
تلگرافچی نفر- فراش نفر
مرند
تلگرافچی نفر- غلام نفر- فراش نفر
كوگان
تلگرافچی نفر- غلام دو نفر- فراش نفر
مراغه
تلگرافچی نفر- غلام دو نفر- فراش نفر
میاندوآب
تلگرافچی نفر- غلام دو نفر- فراش نفر
ساوجبلاغ
تلگرافچی نفر- غلام نفر- فراش نفر
منجیل
تلگرافچی نفر- غلام چهار نفر- فراش نفر
رشت
ابو الفتح میرزا سرهنگ رئیس- تلگرافچی سه نفر- میرزا نفر- فراش
ص: 1283
سه نفر- سواره و پیاده پنج نفر
انزلی
تلگرافچی نفر- پیاده دو نفر
ارومی
مسیو شیندلر مشغول كشیدن سیم ارومی- میرزا شكر اللّه تلگرافچی
خط خانقین
خان‌آباد
تلگرافچی نفر- غلام دو نفر- فراش نفر
نوبران
تلگرافچی نفر- غلام دو نفر- فراش نفر
زره
تلگرافچی نفر- غلام دو نفر- فراش نفر
همدان
نصر اللّه خان سرهنگ رئیس- تلگرافچی هفت نفر- میرزا نفر- فراش پنج نفر- غلام پنج نفر
كنگاور
تلگرافچی نفر- غلام دو نفر- فراش و كشیكچی دو نفر
كرمانشاهان
محمد صفی میرزا سرتیپ رئیس- میرزا حسین سرهنگ- تلگرافچی داخله چهار نفر- تلگرافچی خارجه دو نفر- میرزا نفر- غلام چهار نفر- فراش سه نفر
قصر
تلگرافچی نفر- غلام دو نفر
سرپل
تلگرافچی نفر- غلام نفر
قروه
تلگرافچی نفر- غلام سه نفر- فراش نفر
كردستان
میرزا اسمعیل خان رئیس- تلگرافچی نفر- میرزا نفر- غلام دو نفر- فراش دو نفر
ص: 1284
كرند
عبد الحسین خان سرهنگ- تلگرافچی نفر- غلام دو نفر
بیجار
تلگرافچی نفر- غلام دو نفر- فراش دو نفر
ملایر
میرزا حسین سرهنگ رئیس- تلگرافچی نفر- میرزا نفر- غلام سه نفر- فراش نفر
نهاوند
تلگرافچی نفر- میرزا نفر- غلام نفر- فراش دو نفر
بروجرد
میرزا عبد الوهاب خان رئیس- تلگرافچی دو نفر- میرزا نفر- غلام سه نفر- فراش دو نفر
عراق
محمّد رضا میرزا رئیس- تلگرافچی نفر- میرزا نفر- غلام دو نفر- فراش نفر
رازان
تلگرافچی نفر- غلام دو نفر- فراش نفر
خرّم‌آباد
تلگرافچی نفر- غلام دو نفر- فراش دو نفر
دزفول
تلگرافچی نفر- غلام دو نفر- فراش نفر
شوشتر
تلگرافچی نفر- غلام دو نفر- فراش نفر
خط خراسان و مازندران
ایوان كیف
تلگرافچی نفر- غلام دو نفر- فراش نفر
خوار
تلگرافچی نفر- غلام دو نفر- فراش نفر
ص: 1285
سمنان
حاجی بابا خان رئیس- تلگرافچی نفر- فراش نفر- غلام چهار نفر
فیروزكوه
تلگرافچی نفر- غلام و پیاده دو نفر
دامغان
تلگرافچی نفر- غلام سه نفر- فراش نفر
شاهرود
حبیب میرزا رئیس- تلگرافچی دو نفر- غلام پنج نفر- فراش دو نفر
میامی
تلگرافچی نفر- غلام سه نفر- فراش نفر
میاندشت
تلگرافچی نفر- غلام چهار نفر- فراش نفر
عباس‌آباد
تلگرافچی نفر- غلام چهار نفر- فراش نفر
مزینان
تلگرافچی نفر- غلام چهار نفر- فراش نفر
سبزوار
میرزا محمد علی سرهنگ رئیس- تلگرافچی نفر- غلام چهار نفر- فراش دو نفر
نیشابور
محمد حسین میرزا رئیس- تلگرافچی نفر- غلام چهار نفر- فراش نفر
مشهد مقدّس
میرزا فضل اللّه خان سرتیپ رئیس- تلگرافچی سه نفر- میرزا و محرّر دو نفر- غلام دو نفر- فراش پنج نفر
تاش
تلگرافچی نفر- غلام دو نفر
استرآباد
جلیل میرزا رئیس- تلگرافچی نفر- غلام پنج نفر- فراش دو نفر
ص: 1286
ساری
جعفر خان رئیس- تلگرافچی دو نفر- غلام هفت نفر- فراش دو نفر
اشرف
تلگرافچی نفر- غلام سه نفر- فراش نفر
مشهدسر
تلگرافچی نفر- غلام نفر- فراش نفر
بارفروش
تلگرافچی نفر- غلام دو نفر- فراش دو نفر
بندر جز
تلگرافچی نفر- غلام سه نفر- فراش نفر
وزارت معادن
جناب جلالتمآب مخبر الدوله وزیر علوم و معادن- مسیو شیندلر سرتیپ مهندس- مرتضی قلیخان سرهنگ ولد جناب وزیر علوم- عباسقلی خان سرهنگ مهندس- میرزا عبد الكریم منشی- امین معادن- میرزا طاهر سرهنگ- معلم معدن پروسی و غیره دو نفر- امان اللّه خان- اسد اللّه خان
ادارات جناب جلالتمآب امین السّلطان
اطاق موزه مباركه
بریاست جناب امین السلطان: میرزا علی اكبر مستوفی- میرزا علی نایب میرزا علی اكبر- آقا باقر نایب آبدارخانه مباركه- آقا یوسف نایب سرایدارخانه- آقا مهدی ساعت‌ساز
ریاست خزانه مباركه اندرون ریاست قراولان مخصوص وجود همایون
از داخله و خارجه عمارات
ص: 1287
ریاست فوج سوادكوه ریاست اردوی همایون اداره آبدارخانه و سقاخانه مباركه
بریاست آقا محمد علی امین الحضرة ولد جناب امین السلطان- آقا یوسف سقاباشی- آقا حسینعلی- آقا باقر- آقادائی- میرزا ابو القاسم نایب- حاجی حسن نایب- میرزا غلامحسین سررشته‌دار- آقا فتحعلی- عمله آبدارخانه مباركه پانزده نفر- سقا سی و هفت نفر
اداره خزانه مباركه مالیّه
بریاست میرزا اسمعیل ولد جناب امین السّلطان- میرزا فضل اللّه سررشته‌دار كل- میرزا احمد و میرزا جعفر منشی- یوسف خان تحصیلدار- میرزا سید جعفر دفتردار- میرزا محمود پسر مرحوم میرزا علی مشرف وجوهات خزانه مباركه اندرون- آقا هدایت تحویلدار كل- شیخ مرتضی روزنامه‌نویس و آجودان خزانه- میرزا هادیخان سررشته‌دار- میرزا محمود دفتردار- میرزا عباس فهرست‌نویس- میرزا لطیف سررشته‌دار خزانه مباركه اندرون- آقا قلی صرّاف- آقا زین العابدین صرّاف- فراش ده نفر
اداره صرف جیب مبارك
آقا حسینعلی تحویلدار- میرزا رضا قلی خان سررشته‌دار كل
اداره ضرابخانه مباركه
حاجی محمد حسن امین دار الضرب- میرزا ولی ناظم- میرزا جعفر روزنامه‌نویس- حاجی محمد تحویلدار- سایر اجزاء هفتاد نفر
اداره غلّات ممالك محروسه
بریاست حسینقلی خان سعد الملك- میرزا رضا قلیخان سررشته‌دار
مأمورین ولایات
حسینقلی خان ناظم التولیه مأمور آذربایجان- سنجر میرزا مأمور كرمانشاهان- رستمخان مأمور خمسه- مهر علیخان مأمور قزوین- موسی خان مأمور ملایر و تویسركان و نهاوند- عباسقلی خان مأمور همدان- باقر خان مأمور سمنان و دامغان و شاهرود و بسطام- محمود بیك مأمور
ص: 1288
قم و ساوه
ریاست و حكومت حضرت عبد العظیم (ع)
رؤسا
جناب میرزا هدایت اللّه ناظم التولیه- حسینقلی خان ناظم التولیه و نایب الحكومه- حاجی سید علی فراشباشی- میرزا اسمعیل مهردار- حاجی میرزا عبد الكریم صدر الحفاظ- میرزا یحیی ناظر- میرزا حبیب اللّه كلیددار- آقا شیخ احمد واعظ- میرزا عبد الحسین سركشیك- آقا میرزا باقر سركشیك- میرزا بزرگ فراش ضریح مطهر- میرزا كاظم مستوفی- میرزا ولی منشی باشی- حاجی آقا محمد تحویلدار نقد و جنس- میرزا حسین سررشته‌دار- خدّام بیست و پنج نفر- قرّاء بیست نفر- گلابدار پانزده نفر- مؤذّن و چراغچی پانزده نفر
اداره گمركخانه‌های ممالك محروسه
مسیو كتابچی قانون‌نویس- میرزا علی سررشته‌دار- میرزا علی اصغر مترجم- محمد تقیخان ناظم میزان آذربایجان- حاجی محمّد خان ناظم میزان كرمانشاهان- اكبر خان بیگلربیگی مدیر گمرك گیلان و مازندران و بنادر دریای خزر- غلامرضا خان ناظم میزان یزد و كرمان- محمد حسین میرزا مدیر گمرك قزوین و خمسه- عباسعلی بیك مدیر گمرك طهران- میرزا حسین مدیر گمرك خراسان- زین العابدین خان مدیر گمرك اصفهان و بروجرد و فارس و بنادر از اداره گمرك به حكومت اجاره داده شد- محمد ابراهیم خان مدیر گمرك محمرّه- میرزا سید حسین مدیر گمرك كاشان- میرزا حسن مدیر گمرك نهاوند- میرزا عبد الباقی مدیر گمرك گروس- میرزا سیّد یوسف مدیر گمرك كردستان- میرزا احمد ملك التجار مدیر گمرك همدان
اداره شترخانه و قاطرخانه و شترگلّه‌ای و تخت خانه مباركه
بریاست میرزا علی اصغر خان صاحبجمع ولد جناب امین السلطان- میرزا علیمحمد مشرف شترخانه- حاجی میرزا محمد علی مشرف تخت‌خانه- میرزا علینقی مشرف
ص: 1289
قاطرخانه- كاظمخان قاطرچی‌باشی نایب- بابا اكبر تحویلدار جنسی- جواد بیك نایب اول شتر باری- رضا قلی بیك نایب دویم شتر باری- موسی خان نایب تخت خانه مباركه- بابا حاجی نایب دویّم- عمله‌جات از بابت نایب و ده‌باشی و داروغه و قاطرچی و ساربان یكهزار و پانصد نفر
ایلات دار الخلافه و غیره
بریاست میرزا علی اصغر خان صاحبجمع ولد جناب امین السلطان:
عرب ورامین- عرب میش مست- عرب سهنانی- ایل هداوند- ایل اوصانلو- ایل قراچورلو- ایل ایلكائی- ایل گاوباز- ایل بختیاری- ایل قشقائی- ایل اوریات- ایلات متفرقه عرب و كلكو
اداره حكومتهای مخصوصه
طارم: میرزا اسد اللّه خان نایب الحكومه- سواد كوه: مصطفی خان نایب الحكومه- خوار: محمد جعفر خان نایب الحكومه- لشته نشاء و املاك مرحوم مجد الدوله اكبر خان بیگلربیگی- تجریش شمیران: محمد اسمعیل بیك نایب الحكومه
اداره سوارهای دیوانی
هشتصد نفر: خواجه‌وند چهار صد نفر- علی اكبر خان سرهنگ- حاجی اسمعیل ایل‌بیگی- محمد قلیخان سركرده- حسنخان سركرده- نعمت اللّه خان سركرده- میرزا شكر اللّه مشرف- سواره قراچورلو یكصد نفر- صفر علیخان سركرده- میرزا اسحق مشرف- سواره اوصانلو كریمخان سركرده- میرزا حسن مشرف- سواره هداوند یكصد و پنجاه نفر- رحیم خان سركرده- میرزا ابو القاسم مشرف
اداره انبار مباركه طهران
بریاست آقا یوسف سقّاباشی- میرزا علی سررشته‌دار- میرزا حسن سررشته‌دار- فرّخ آقا تحویلدار- میرزا حسنعلی روزنامه‌نویس- میرزا ربیع مشرف- مباشر و عمله‌جات از قپاندار و فراش و غیره ده نفر
فخّارخانه طهران و غیره
بمباشری حاجی حسن فخّار- عمارات
ص: 1290
شهرستانك سپرده به نصر اللّه خان- راه شوسه قزوین سپرده به آقا باقر- مهندس میرزا مهدی- راه افجه و نور و فیروزكوه و آمل سپرده به میرزا تقی- مهندس میرزا نظام- راه زاویه مقدّسه مهندس حسینقلی خان- معمار كل حاجی استاد علی- راه شوسه قم سپرده به میرزا نظام
اصطبل خاصه مباركه
امیر الامراء امیر آخور مهدیقلی خان پیشخدمت مخصوص حضور همایون- میرزا سید كاظم مستوفی اصطبل- میرزا رضا قلی سررشته‌دار- میرزا نصر اللّه مشرف- سایر مشرفین سه نفر
نایبان اصطبل
بیست و دو نفر: رشید خان میرزا- ابراهیم خان- ولیخان- حاجی نایب- محمد بیك- سایر نایبان هفده نفر
كالسكه خانه مباركه
بریاست امیر الامراء امیر دوستمحمد خان معیّر الممالك
صاحبمنصبان و نایبان
پنج نفر: حاجی حسینعلی‌باشی كه كلّ امورات كالسكه خانه با مشار الیه است- ابو طالب بیك نایب- میرزا یعقوب مشرف- میرزا علیرضا- جعفر قلی بیك- سایر عمله نود و شش نفر
اداره اصطبل توپخانه مباركه كل ممالك محروسه
بریاست محمد حسینخان پیشخدمت حضور همایون
حاضر ركاب
میرزا علی اكبر سررشته‌دار و برات‌نویس- میرزا محمود مشرف- حاجی قربانعلی نایب اول- نایب دویم سه نفر
آذربایجان
محمد رحیمخان امیر آخور- نایب اول یكنفر- نایب دویّم سه نفر
فارس
مشرف نفر- نایب اول نفر- نایب
ص: 1291
دویم دو نفر
اصفهان
نایب اول نفر- نایب دویّم نفر
خراسان
نایب اول نفر- نایب دوم سه نفر
خمسه
نایب اول دو نفر- نایب دویّم هفت نفر
ساوه
نایب اول نفر- نایب دویّم دو نفر
عراق
نایب اول نفر- نایب دویّم چهار نفر
ملایر
میرزا حسنخان میرآخور- نایب اول نفر- نایب دویّم سه نفر
نهاوند
نایب اول نفر- نایب دویّم دو نفر
كردستان
نایب اول نفر- نایب دویّم نفر
كرمانشاهان
نایب اول نفر
لرستان
نایب دویّم نفر
عربستان
نایب دویّم نفر
كرمان
نایب اول نفر
یزد
نایب دویّم نفر
بروجرد
نایب دویّم نفر
استرآباد
نایب دویّم نفر
ص: 1292
بسطام
نایب اول نفر
شاطران
به ریاست بشیر الملك فضل اللّه خان شاطرباشی
جارچیان
محمد هاشمخان جارچی‌باشی- حسنخان نایب- یحیی خان ایضا- ابراهیم خان ایضا- غلامحسین خان ایضا
قوشخانه مباركه
ابراهیم خان قوچی‌باشی- میرزا علیخان قورقچی‌باشی
میرشكار و اتباع
حاجی مصطفی قلیخان میرشكار- حبیب اللّه خان- سایر اتباع معروف نه نفر
مخفی نماناد چون از سه ماه و نیم قبل از این تاكنون شروع بنگارش سالنامه و ترقیم و ترتیب و طبع ادارات دولتی شده است اگر اینك كه سالنامه از طبع خارج و منتشر می‌شود بعضی كم و زیاد و اختلافات در جزئیات و اجزاء بعضی ادارات دولتی ملاحظه شود انشاء اللّه معفو و معذور خواهد بود كه فرصت و موقع اصلاح گذشته نبوده است.
ادارات جناب صنیع الدّوله مترجم مخصوص همایون حضور
دار الترجمه مباركه دولتی مترجمین ایرانی از بابت زبان فرانسه و انگلیسی و غیره
میرزا رحیم پیشخدمت پسر حكیم الممالك مترجم زبان انگلیسی- میرزا عیسی خان سرهنگ مترجم زبان فرانسه و غیره- میرزا علیخان مترجم زبان انگلیسی و فرانسه
ص: 1293
ایضا مترجمین ایرانی از بابت زبان عربی و غیره
میرزا محمّد حسین ادیب ملقّب به فروغی منشی روزنامه‌جات و مترجم عربی و فرانسه- میرزا علیمحمد خان سرهنگ ناظم دار الطباعه و دار الترجمه منشی و مترجم عربی- میرزا سیّد مرتضی مترجم عربی- میرزا سیّد ولی مترجم علم جغرافیا
مترجمین فرنگی و غیره
مسیو ریشار خان سرتیپ معلم و مترجم فرانسه و انگلیسی و غیره- مسیو پروسكی خان سرتیپ دویّم معلم و مترجم زبان فرانسه و جغرافی و آجودان مخصوص وزارت جنگ- بارون نرمان مترجم زبان فرانسه و آلمان- مادروس خان مترجم زبان فرانسه و روسی مأمور بخدمت ترجمانی اداره سواره قزّاق روسی- عارف بیك مترجم زبان تركی عثمانی و غیره
مؤلّفین و اجزاء مجلس تألیف نامه دانشوران ناصری
حاجی میرزا ابو الفضل ساوجی رئیس مجلس- آقا شیخ مهدی مترجم- آخوند ملا آقا قزوینی ایضا- میرزا سید مرتضی ایضا- میرزا طاهر كاتب- میرزا عبد الحسین مسوده‌نویس- كتابدار آقا سیّد علی
دار الطّباعه دولتی و اداره روزنامه‌جات ممالك محروسه
میرزا سیّد حسن مستوفی روزنامه‌جات و دار الطباعه دولتی- میرزا محمد حسین ادیب ملقب به فروغی مصحّح و منشی روزنامه‌جات- میرزا علیمحمد خان سرهنگ ناظم اداره روزنامه‌جات و دار الطباعه دولتی و سایر دار الطباعه‌های ممالك محروسه- میرزا ابو تراب نقاشباشی دار الطباعه دولتی- آقا میر محمد علی كاتب- آقا میرزا سیّد احمد كاتب روزنامه ایران و سالنامه و غیره- میرزا سیّد ولی مرتّب حروف روزنامه اطلاع و غیره و مترجم علم جغرافی- میرزا عباس نقّاش و استاد طبع مأمور بخدمت طبع منطبعات مدرسه دار الفنون- میرزا عبّاس كاتب و محرّر دار الطباعه دولتی- استاد حبیب اللّه استاد طبع روزنامه‌جات و سایر مطبوعات دار الطباعه دولتی- ملّا
ص: 1294
غلامحسین مذهب دار الطباعه- استاد محمد اسمعیل صحّاف دار الطباعه- نواب امیرزاده محمد حسن میرزا رئیس تلگراف و رئیس مدرسه نظام تبریز مباشر و رئیس روزنامه و باسمه‌خانه‌های مملكت آذربایجان- مباشرین روزنامه سایر ولایات معتبره هشت نفر
اداره روزنامه فرهنگ منطبعه اصفهان
میرزا تقی خان سرتیپ دوّم حكیمباشی حضرت والا ظلّ السّلطان رئیس و نگارنده روزنامه فرهنگ- میرزا عبد الرّحیم خوشنویس متخلّص بافسر محرّر روزنامه
اداره روزنامه تبریز
مدیر و نگارنده روزنامه میرزا موسی منشی مخصوص حضرت والا ولیعهد دولت علیّه ادام اللّه اقباله العالی
اداره باغات و عمارات و قنوات مباركه دولتی
حاجی میرزا حسین ممیّز- محمد باقر بیك باغبانباشی- آقا سیّد صالح مقنّی‌باشی- حاجی حسینعلی معمار مخصوص- میرزا مهدی مشرف- كریمخان نایب باغات دولتی- میرزا عبد المجید نایب سلطنت‌آباد- یعقوب بیك نایب و مباشر خیابان شمیران- باغبان و سرایدار كلّ باغات مباركه دولتی پانصد نفر
ولایات ممالك محروسه سوای دار الخلافه طهران كه در جزو ادارات درباری نوشته شده است
مملكت آذربایجان و غیره
نواب اشرف والا شاهنشاهزاده اعظم ولیعهد جاوید مهد دولت علیّه فرمانفرما و حكمران مملكت آذربایجان ادام اللّه اقباله العالی- جناب جلالتمآب امیر نظام علاء الدوله وزیر دربار اعظم صاحب‌اختیار امور
ص: 1295
آذربایجان- جناب حسنعلی خان وزیر فواید حكمران گروس و ساوجبلاغ مكری- میرزا رضای صدیق الدوله مستوفی و پیشكار عمل مالیات آذربایجان (اسامی سایر مأمورین آذربایجان هریك در ادارات مخصوصه بآن طبقه ثبت شده است حاجت بتكرار نیست)
كارگذاران و عمله‌جات مخصوص دربخانه
نواب اشرف والا ولیعهد كه ملتزم ركاب حضرت والا بوده و به آذربایجان رفته‌اند
امیرزادگان و ارباب مناصب و باشیان
نواب حشمة السلطنه- نواب شعاع السلطنه ناظر و مهردار- نواب اسحق میرزا امیر آخور- نواب لطفعلی خان كشیكچی‌باشی- حاجی محمد حسین خان صدر الدوله ایشیك آقاسی باشی- میرزا محمد فخر الاطباء- میرزا ابو الحسن حكیمباشی- میرزا شفیع مستوفی خاصه- محمد اسمعیل خان صندوقدار- حاجی احمد خان شاطرباشی- محمد صادقخان آجودانباشی- محمد حسینخان بختیاری قوللر آقاسی‌باشی- پاشا خان یوزباشی- محمد خان سرهنگ یزدی- حبیب اللّه خان صاحبجمع ولد مرحوم فتح اللّه خان- كلبعلی خان میرشكار
منشیان و مستوفیان
میرزا فضل اللّه خان منشی حضور والا- میرزا سلیمانعلی مستوفی- میرزا محمد مستوفی سوادكوهی- میرزا صادقخان سررشته‌دار مخصوص- میرزا محمد علی منشی ولد جناب میرزا علیمحمد ملاباشی- میرزا آقا منشی گرمرودی
عمله خلوت
خانبابا خان نایب پیشخدمتباشی- امیرزاده علی بخش میرزا پیشخدمت- حاجی رضا قلیخان- میرزا عیسی خان پیشخدمت و كتابدار- مرتضی خان ولد جناب مخبر الدوله- میرزا علی اكبر خان ولد فخر الاطباء- میرزا محمد علیخان كاشی- حاجی میر سبحان ولد حاجی میرزا علی وكیل
ص: 1296
الرعایا- حاجی محمد تقیخان ولد قلعه بیگی تبریز- میرزا جواد نواده جناب وزیر دفتر- امیرزاده محمد قلی میرزا- احمد خان برادر حاجی خازن الملك- میرزا حسینعلی ولد مرحوم حاجی میرزا رحیم- حسنخان نواده جناب صاحبدیوان- سلطان علیخان- فراشخلوتان چهار نفر
عمله صندوقخانه
میرزا مهدی سررشته‌دار- عزیز اللّه خان گرك‌یراق و غیره پنج نفر
قهوه‌خانه و آبدارخانه
كربلائی حسین سقّاباشی- اسد اللّه خان قهوه‌چی‌باشی- سایر اجزاء پنج نفر
عمله اصطبل
عبد المجید میرزا نایب- سایر سی نفر
عمله فراشخانه
حسینخان نایب- فراشان و غیره سی نفر
عمله كارخانه
امیرزاده مغرور میرزا نایب ناظر- میرزا تقیخان نایب ناظر- سایر عمله‌جات بیست نفر
تفنگداران
اسد اللّه خان نایب تفنگدارباشی- سایر تفنگداران ده نفر
نایب آجودانها
مهدیقلی خان آجودان حضور والا- حمزه خان پسیان- میرزا محمد خان
ممالك و ولایات مفصّله ذیل بحكومت و فرمانفرمائی و صاحب‌اختیاری نواب اشرف والا
اشاره
شاهنشاهزاده معظم ظلّ السلطان ادام اللّه اقباله العالی بعلاوه ریاست قشون و افواج ولایات مفصله ذیل:
ولایت اصفهان- مملكت فارس- ایالت كرمانشهان- ایالت كردستان- ایالت عربستان- ایالت لرستان- ولایت بروجرد و بختیاری- ولایت یزد- ایالت عراق- گلپایگان- خوانسار- كمره- محلّات
ص: 1297
اصفهان
نواب اشرف والا ظلّ السلطان حكمران و فرمانفرما ادام اللّه اقباله العالی
اجزای حكومت
امیر الامراء العظام صارم الدوله رئیس كل- جناب مولوی ملاباشی- میرزا سلیمان خان منشی‌باشی نایب الحكومه اصفهان- محمد اسمعیل خان میرآخور- سراج الملك میرزا رضا قلیخان مستوفی پیشكار- میرزا تقیخان سرتیپ دویّم حكیمباشی- علیخان رئیس مدرسه همایونی- میرزا موسی خان ناظم الاطباء
ارباب قلم مستوفیان و اهل دفترخانه
میرزا حبیب اللّه خان- میرزا حسینخان سررشته‌دار- میرزا محمد حسن مستوفی- میرزا علی مستوفی- میرزا زین العابدین- میرزا رضای صاحبجمع خزانه- میرزا جعفر مستوفی مخصوص
ارباب قلم مخصوص دربخانه حضرت والا
میرزا نصر اللّه خان مستوفی- میرزا رضا حكیم منشی مخصوص- حاجی میرزا ابراهیم خان مستوفی- میرزا حسنعلی خان منشی- میرزا تقیخان منشی
مملكت فارس
نواب اشرف والا ظلّ السّلطان فرمانفرمای مملكت فارس ادام اللّه اقباله العالی- نواب والا جلال الدّوله نایب الایاله مملكت فارس- جناب صاحبدیوان وزیر نظام كارگذار مملكت فارس- جناب قوام الملك- حاجی نصیر الملك میرزا محمد نایب الحكومه بوشهر- مؤیّد الملك- میرزا حسینخان- محمد رضا خان بیگلربیگی- حاجی میرزا آقا خان وكیل- بیان الملك منشی‌باشی- میرزا محمد حسین لله‌باشی- جناب آقا شیخ حسن ملّاباشی
كرمانشاهان و كردستان
نواب اشرف والا ظلّ السلطان فرمانفرما ادام اللّه اقباله العالی- جناب ناصر
ص: 1298
الملك حكمران كرمانشاهان و كردستان- مصطفی قلیخان نایب الحكومه كرمانشاهان
عربستان
نواب اشرف والا ظلّ السلطان حكمران ادام اللّه اقباله العالی- امیرزاده احتشام السلطنه نایب الایاله عربستان- شیخ مرغشی خان نایب الحكومه محمره- آقا رضای مستوفی سررشته‌دار
لرستان و بروجرد
نواب اشرف والا ظل السلطان حكمران و فرمانفرما ادام اللّه اقباله العالی
لرستان
حاجی میرزا محسنخان سرتیپ نایب الایاله لرستان- میرزا عبد اللّه منشی- میرزا جعفر قلی- میرزا سید رضای مستوفی و سررشته‌دار
بروجرد
حاجی میرزا محسنخان سرتیپ نایب الایاله بروجرد- میرزا سید ابراهیم سررشته‌دار
یزد
نواب اشرف والا ظلّ السلطان حكمران ادام اللّه اقباله العالی- ابراهیم خلیل خان نایب الحكومه- محمود آقا- میرزا محمد مستوفی- میرزا ابو القاسم منشی
عراق و غیره
نواب اشرف والا ظل السلطان حكمران ادام اللّه اقباله العالی- میرزا علی اكبر خان نایب الحكومه- محمد ابراهیمخان نایب الحكومه محلات- میرزا سید رضای سررشته‌دار- محمد صادقخان
گلپایگان خوانسار و كمره
نواب اشرف والا ظل السلطان حكمران ادام اللّه اقباله العالی- نایب الحكومه گلپایگان- نایب الحكومه خوانسار نایب الحكومه كمره
قشون و افواج جمعی نواب اشرف والا ظلّ السلطان ادام اللّه اقباله العالی افواج
افواج ثلثه اصفهان- افواج خمسه عراق
ص: 1299
- افواج اربعه كرمانشاهان- فوج كمره- فوج سیلاخور- فوج گلپایگان- فوج امرائی- فوج پشتكوهی
سواره
دو هزار و پانصد نفر: سواره بختیاری اصفهان پانصد نفر- سواره ایلات فارس پانصد نفر- سواره ایلات بروجرد پانصد نفر- سواره ایلات كرمانشاهان پانصد نفر- سواره لرستانی و غیره پانصد
صاحبمنصبان افواج افواج ثلثه اصفهان فوج جلالی
اشاره
حاجی میرزا عبد الوهاب خان سرتیپ- نواب والا جلال الدّوله سرهنگ- حاجی میرزا محمد علی مشرف
فوج فریدن
حاجی مصطفی قلیخان سرتیپ- میرزا احمد خان سرهنگ- میرزا سلیمان مشرف
فوج چهارمحالی
میرزا عبد الحسین خان سرهنگ- میرزا محسن مشرف
افواج خمسه عراقی فوج بزچلو
محمد خان سرتیپ- میرزا محمّد علی مشرف.
فوج خلج قم
میرزا محمد حسین مشرف
فوج كزازی
حاجی صمصام الملك- سرتیپ- ذو الفقار خان سرهنگ- میرزا تقی مشرف
فوج سرابندی
مصطفی خان سرهنگ- میرزا فتح اللّه مشرف
فوج فراهان
نواب ناصر الدوله سرتیپ- محمد طاهر خان سرهنگ- میرزا اسمعیل مشرف
ص: 1300
افواج اربعه كرمانشاهان
جزء آن معیّن نشده است.
افواج كمره و غیره
فوج كمره
جزء ندارد
فوج گلپایگان
باقر خان سرهنگ- میرزا آقا جان مشرف
فوج سیلاخوری
رضا خان سرهنگ- میرزا فضل اللّه مشرف
افواج لرستانی
فوج امرائی- فوج پشتكوهی
ولایات و ایالاتی كه حكومت آنها در اداره نواب اشرف والا نایب السلطنه امیركبیر وزیر جنگ ادام اللّه اقباله العالی است
ایالت گیلان
امیر الامراء العظام عبد اللّه خان والی و حكمران گیلان و طوالش
ایالت دار المرز مازندران
امیر الامراء العظام حاجی شهاب الملك حكمران مازندران
استرآباد و گرگان و تركمان
امیر الامراء العظام ساعد الدّوله سرتیپ اول حكمران استرآباد و گرگان و غیره
قم و ساوه و شاهسون بغدادی
جناب اعتضاد الدوله حكمران قم و ساوه و شاهسون بغدادی
اجزای حكومت و معارف قم
امیرزاده عبّاس میرزا نایب الایاله- نصر اللّه خان پیشكار- جناب متولی‌باشی- جناب حاجی سید جواد مجتهد
اداره ساوه
علیخان نایب الحكومه- حاجی میرزا احمد مجتهد
اداره شاهسون بغدادی
میرزا محمد حسین نایب الحكومه
ص: 1301
ملایر و تویسركان و نهاوند
میرزا حسن احتساب الملك حكمران ملایر و تویسركان و نهاوند- نوّاب حكومت معیّن نشده است
دماوند
حاجی میرزا یحیی خان حكمران دماوند
فیروزكوه
میرزا فضل اللّه خان حاكم فیروزكوه
سایر ممالك و ولایات محروسه ایران
مملكت خراسان و سیستان
نواب والا ركن الدوله فرمانفرمای مملكت خراسان و سیستان- نواب معین الدوله نایب الایاله- نواب نیر الدوله پرویز میرزا- جناب حاجی مستشار الملك مستوفی اول و پیشكار
مملكت كرمان و بلوچستان
نواب ناصر الدّوله حكمران مملكت كرمان و بلوچستان- میرزا سیّد كاظم مستوفی و پیشكار مالیاتی
قزوین
نواب والا ملك‌آرا حكمران قزوین و توابع
ولایات خمسه
نواب مؤیّد الدّوله حكمران ولایات خمسه- میرزا محمد حسین مستوفی و پیشكار
همدان
نواب والا عز الدوله حكمران ولایت همدان
كاشان
محمد حسنخان پیشخدمت مخصوص حضور حكمران ولایت كاشان- میرزا همایون نایب الحكومه- میرزا حسن سررشته‌دار
سمنان و دامغان
جناب اعتضاد الملك حكمران سمنان و دامغان
ص: 1302
شاهرود و بسطام
میرزا محمد باقر مستوفی حكمران شاهرود و بسطام
گروس
جناب حسنعلی خان وزیر فواید حكمران گروس و ساوجبلاغ مكری- نایب الحكومه گروس
خرقانین
به حكومت امیر الامراء العظام اللهیار خان آجودانباشی امیر تومان
كنگاور
به حكومت رحمت اللّه خان ساری اصلان
اسدآباد
به حكومت خانبابا خان سرتیپ پسر امیر الامراء العظام سلیمان خان صاحب‌اختیار
نطنز
در جزو حكومت نواب والا حاجی حسام السلطنه- میرزا فرج اللّه خان سرهنگ حكمران نطنز
جوشقان
به حكومت گماشتگان نواب والا معزّ الدوله
طارم
میرزا اسد اللّه خان نایب الحكومه طارم از جانب جناب امین السلطان
سوادكوه
مصطفی خان نایب الحكومه سوادكوه از جانب جناب امین السلطان
ص: 1303
ممالك خارجه
اروپ
دولت آستریه و مجارستان
امپراطور: فرانسوا شارل ژزف در سنه 1246 هجری متولّد شده. ولیعهد:
آرشی‌دوك رودلف فرانسوا شارل ژزف. پایتخت: وینه. صدراعظم و وزیر دولخارجه: كنت كالنكّی.
مذهب دولتی: كاتولیك و پروتستان هم دارد. جمعیّت: هفتاد كرور
دولت اسپانیا
پادشاه: آلفونس دوازدهم، سنّش بیست و پنجسال. وزیر اعظم: گانواس دل گاستیلو. مذهب دولتی: كاتولیك.
جمعیّت: سی و سه كرور و سیصد و سی و پنجهزار نفر. پایتخت: مادرید.
دول معتبره آلمان
جمعیّت كلیّه: هشتاد و چهار كرور. و مذهب دولتی: پروتستان و بعضی كاتولیكی هستند.
اولاباد
فرمانفرما: فردریك گیلیوم لوی، سنّش پنجاه و شش سال. ولیعهد: فردریك گیلیوم لوی پلد اگوست، سنّش بیست و پنجسال. پایتخت: كارل سرو. مذهب:
پروتستان.
باویر
شاه: لوی دویّم اتن فردریك گیلیوم، سنّش سی و هفت سال. پایتخت:
مونیك. مذهب: كاتولیك.
پروس
امپراطور آلمان و پادشاه پروس:
فردریك گیلیوم اول در سنه 1212 هجری متولد شده و در سنه 1288 به امپراطوری آلمان برقرار گردیده و سنّش هشتاد و پنجسال است. ولیعهد:
فردریك گیلیوم نیكلا شارل، سنّش پنجاه و یكسال. وزیر اعظم: پرنس
ص: 1304
بیزمارك. مذهب دولتی: پروتستان و بعضی هم كاتولیك هستند. پایتخت:
برلن.
دولت ساكس
شاه: آلبر فردریك اگوست آنتوان فردینان ژزف شارل ماری باتیست پنوموسن گیلیوم كژاویه ژورزفیدل، سنّش پنجاه و چهار سال. پایتخت:
درزد. مذهب دولتی: پروتستان و قدری هم كاتولیك
ورتمبرغ
شاه: شارل اول فردریك آلكساندر، سنّش پنجاه و نه سال. پایتخت:
استوت كارت. مذهب دولتی:
پروتستان و قدری كاتولیك
دولت انگلستان و ایرلند و اسكاتلند
پادشاه: ملكه ویكتوریا آلكساندرین، سنّش شصت و دو سال. ولیعهد: پرنس آلبرت ملقّب به پرنس دوگال، سنّش چهل و یكسال. وزیر اعظم: مسیو گلادستون. پایتخت: لندن. جمعیت تمام این مملكت از انگلیس و ایرلند و اسكاتلند از قرار سنه ماضیه: شصت و هفت كرور و سیصد هزار نفر، و جمعیت تمام ممالك متصرفی انگلیس از هندوستان و غیره: چهار صد و هفتاد و شش كرور. مذهب دولتی: پروتستان، و مذهب مملكت ایرلند: كاتولیك.
فرمانفرمای هندوستان: ماركیز دریبن
دولت ایطالیا
پادشاه: هومبر اول، سنّش سی و هفت سال. ولیعهد: ویكتور امانوئل پرنس دناپل، سنّش سیزده سال. وزیر اعظم:
مسیو دپرتیس. مذهب: كاتولیك.
جمعیّت پنجاه و چهار كرور و چهار صد و هشتاد و دو هزار نفر. پایتخت: رم
دولت بلژیك
پادشاه: لئوپلد دویّم، سنّش چهل و هفت سال. پایتخت: بروكسل.
جمعیت: ده كرور و سیصد و سی و ششهزار نفر. مذهب دولتی: كاتولیك
دولت پرتوغال
پادشاه: لوی فیلیپ ماری فردیناند پدر، سنّش چهل و چهار سال. ولیعهد:
شارل فردیناند لوی ماری. وزیر اعظم:
ص: 1305
ردریكس سامپای. پایتخت: لیزبن.
جمعیّت دزاروپ: نه كرور و یكصد و هفتاد و دو هزار نفر، خارج از اروپ:
شش كرور و دویست و هشتاد و یكهزار نفر
دولت پی‌با كه هلاند نیز نامند
پادشاه: گیلیوم سیّم الكساندریك فردریك لوی، سنّش: شصت و پنجسال. ولیعهد: گیلیوم الكساندر شارل فردریك، سنّش: سی و چهار سال. پایتخت: لاحه. جمعیت: هفت كرور و سیصد و نه هزار نفر. مذهب دولتی: پروتستان
دولت دانمارك
پادشاه: كریستیان نهم، سنّش: شصت و چهار سال. ولیعهد: كریستیان فردریك گیلیوم شارل، سنّش: سی و هفت سال. وزیر اعظم یعنی رئیس وزراء: استروپ. پایتخت:
كپن‌حاگ. مذهب دولتی: پروتستان.
جمعیت سه كرور و چهار صد و سه هزار نفر
دولت روس
امپراطور: الكساندر سیّم، سنّش: سی و هفت سال. ولیعهد: گراندوك نیكلا الكساندرویج، سنّش: چهارده سال.
وزیر خارجه: مسیو دوكیرس. جمعیّت:
صد و هفتاد و هفت كرور و دویست هزار نفر. مذهب: اورتودكس یونانی و مذاهب متفرّقه هم دارد. پایتخت:
سنت پطرزبورغ
دولت رومانی
پادشاه: شارل اوّل، سنّش چهل و سه سال. پایتخت: بوكارست. وزیر اعظم:
استاتسك. جمعیت: ده كرور و سیصد و هفتاد و ششهزار نفر. مذهب:
اورتودكس یونانی
دولت سربی
پادشاه: میلان اوّل. پایتخت: بلگراد.
ولیعهد كه بسنّ هفت سال است:
پرنس الكساندر. وزیر اعظم: پیرت شاناتس. جمعیت: سه كرور و یكصد و هشتاد و دو هزار و پانصد نفر. مذهب:
كاتولیك و یونانی
ص: 1306
دولت سویس
رئیس‌جمهوری: مسیو كاپلر. وزیر اوّل: شیس. پایتخت: برن. مذهب:
نصف پروتستان و نصف كاتولیك.
جمعیت: پنج كرور و سیصد هزار نفر
دولت عثمانی
سلطان: عبد الحمید خان، سنّش سی و نه سال. ولیعهد: محمد سلیم افندی، سنّش سیزده سال. وزیر اوّل: سعید پاشا. پایتخت: اسلامبول. مذهب دولتی: مسلمان سنّی، عیسوی و غیره نیز دارد. جمعیت از قرار سنه ماضیه است و تحقیقا معلوم نیست.
دولت فرانسه
رئیس‌جمهوری: ژول گروی. وزیر اعظم و وزیر امور خارجه: مسیو فرسینه.
پایتخت: پاریس. مذهب دولتی:
كاتولیك. جمعیّت: هفتاد و دو كرور و صد و دو هزار نفر
ایالت منتنگرو
پرنس نیكلای اول، سنّش چهل و یكسال. ولیعهد: پرنس زوركا، سنّش:
هیجده سال. وزیر اوّل: پترف‌یه.
پایتخت: ستّین. جمعیّت: یك كرور و سی و شش هزار نفر. مذهب:
اورتودكس یونانی، كمی هم كاتولیك و مسلمان هم دارد
دولت یونان
پادشاه: ژرژ اوّل، سنّش سی و هفت سال. ولیعهد: قسطنطین. پایتخت:
آتن. جمعیّت: تقریبا سه كرور و چهار صد و شصت هزار نفر. مذهب:
عیسوی یونانیست.
آسیا
دولت چین
امپراطور: گوانگ سو، سنّش یازده سال. وزیر اعظم: شاهزاده كنگ.
پایتخت: پكن. مذهب دولتی: بودا مذهب هستند، مسلمان و غیره هم دارد. جمعیّت كلیّه: هشتصد و شصت و هفت كرور. جمعیّت رعیت: هشتصد و نه كرور و چهار صد و چهل و شش
ص: 1307
هزار و صد و چهار نفر. جمعیّتی كه زیر حمایت هستند: پنجاه و هفت كرور.
دولت ژاپن
امپراطور (میكادو): موتس حیت. سنّش سی سال. ولیعهد: چكاشی فوشیمی نمیا. وزیر اعظم: سانجو. پایتخت:
یدو. مذهب: بودا مذهب. جمعیّت:
شصت و شش كرور و صد و دو هزار نفر
دولت سیام
پادشاه: تبان. وزیر اوّل: تیایو فرایا سوریونگ‌سی. پایتخت: بان‌گك.
مذهب: بودا مذهب. جمعیت: دوازده كرور و سیصد هزار نفر
افریقیّه
ایالت تونس
والی: محمد صادق پاشا بیك. ولیعهد كه برادر والی است: سیدی علی.
پایتخت: تونس. جمعیت: چهار كرور.
دولت حبشستان
امپراطور كه نگوس مینامند اسمش ژان. پایتخت: گندار. جمعیت:
دوازده كرور
دولت زنگبار
سلطان: سید بركش بن سعید.
پایتخت: بندر زنگبار. جمعیت جزیره زنگبار: صد هزار نفر، امّا تمام رعیّت آن مملكت مشخص نیست
جزیره ماداگاسكار
پادشاه: ملكه راناواله دویّم. پایتخت:
تانارپو. جمعیت: پنج كرور.
دولت مارق
سلطان: ملّا حسن. پایتخت: طانجه.
جمعیّت: دوازده كرور.
ایالت مصر كه جزو سلطنت عثمانی است
خدیو توفیق پاشا. پایتخت: قاهره.
مذهب: اسلام سنّی. جمعیّت تمام مصر: سی و شش كرور
ص: 1308
امریكا
ینگی دنیای شمالی جمهوری اتائونی
رئیس‌جمهوری: ارتور. پایتخت:
واشین‌تون. مذهب: اغلب پروتستان و غیره. جمعیّت: هفتاد و هفت كرور و سیصد هزار نفر
جمهوری مكسیك
رئیس‌جمهوری: اسمش پوریودیاس.
پایتخت: مكزیك. مذهب: كاتولیك.
جمعیت: هیجده كرور و دویست و هفتاد و ششهزار نفر
ینگی دنیای مركزی
جمعیت كل: پنج كرور و صد هزار نفر
جمهوری سان سالوادر
رئیس‌جمهوری «1»: پایتخت:
سان‌سالوادر. جمعیت: چهل هزار نفر
جمهوری كاستاریكا
تاریخ منتظم ناصری ج2 1308 جمهوری كاستاریكا ..... ص : 1308
س‌جمهوری: گواردیا. پایتخت:
سان‌ژوزه. جمعیت: بیست و پنجهزار نفر
جمهوری گواتمالا
رئیس‌جمهوری: ژزه‌روفینو باریس.
پایتخت: گواتمالا. جمعیّت: سه كرور و صد هزار نفر. مذهب: كاتولیك
جمهوری نیكاراگوا
رئیس‌جمهوری: دن پدرو شامرو.
پایتخت: ماناگا
جمهوری هندورا
رئیس‌جمهوری: مركواریل پوستو.
پایتخت: كومایایكا
ینگی دنیای جنوبی جمهوری آرژانتین
رئیس‌جمهوری: نیكلا آولاندا.
پایتخت: بینوزر. جمعیت: دو كرور و سیصد هزار نفر
جمهوری اكواتر
رئیس‌جمهوری: این سیورانتیل‌لا.
______________________________
(1). جای نام رئیس‌جمهوری در متن نوشته نشده.
ص: 1309
پایتخت: كیتو. جمعیت: دو كرور و چهل هزار و سیصد و هفتاد و یكنفر
جمهوری اوروگی
رئیس‌جمهوری: دون لوتز ولاژ.
پایتخت: منت ویداو. جمعیت:
چهار صد هزار نفر
برزیل
امپراطور: پدرو دویّم. پایتخت:
ریّوژانرو. جمعیت: بیست كرور و صد و هشتهزار نفر
جمهوری بولیوی
رئیس‌جمهوری: دون تومافریاس.
پایتخت: چوكی‌ساكا. جمعیت چهار كرور
جمهوری یاراكی
رئیس‌جمهوری: اوژینو اوریارت.
پایتخت: اسّمسیون. جمعیت از قرار سنوات ماضیه: دو كرور نفر
جمهوری پرو
رئیس‌جمهوری: مسیو گارسیا كالدرن. پایتخت: لیما. جمعیت: پنج كرور. مذهب: كاتولیك
جمهوری شیلی از قرار سنه ماضیه
رئیس‌جمهوری: باآنببال پنتو.
پایتخت: سان‌تیاگو. جمعیّت: چهار كرور نفر. چون جنگ جمهوری شیلی با جمهوری پرو تمام نگردیده و هنوز كار شیلی یكطرفی نشده است وضع و هیئت دولتی درستی ندارد و نتیجه حالش معلوم نیست.
جمهوری دول متحدّه كولمبی
رئیس‌جمهوری: تونیس. پایتخت:
بگ‌تا. جمعیت كلّ دول متّحده كولمبی: دوازده كرور
جمهوری ونزولا
رئیس‌جمهوری: گوسمان بلانك.
پایتخت: كاراكاس
ص: 1310
جزایر
جزیره ساندویج
پادشاه: لت كامحامحا (خامس) (پنجم). پایتخت: هولولو.
جزیره سن‌دومنك
رئیس‌جمهوری: گونزالس. پایتخت:
سن‌دومنك. جمعیّت: چهارده هزار نفر
جزیره هائیتی
رئیس‌جمهوری: سالومن. پایتخت:
پرتاپرنس. جمعیت: هشتصد هزار نفر
ص: 1312
جلد دویّم كتاب مستطاب منتظم ناصری كه معظمات وقایع و نخبه حوادث تمام عالم را از سال انقراض خلافت بنی عبّاسی كه سنه 656 است تا ابتدای سلطنت و جهانبانی سلسله جلیله قاجاریّه ادامّ اللّه تعالی ایّام دولتهم كه سنه یكهزار و صد و نود و سه است حاوی می‌باشد اتمام یافت
یونت‌ئیل سنه 1299
تاریخ منتظم ناصری، ج3، ص: 1317